‘Bijna alle camera’s van gemeenten hebben Chinese onderdelen’

Flight ziet al een aantal jaren het aantal camera’s bij gemeenten toenemen. “Er is een trend gaande wat het aantal camera’s per gemeente betreft. Er is simpelweg meer behoefte aan data. Gemeenten kiezen ervoor om informatie van de straat niet langer door mensen te laten verzamelen, maar door te turven en te meten aan de hand van cameratechnologie. ” Een logische ontwikkeling, stelt Flight “Camera’s worden steeds goedkoper, maar ook beter. De mogelijkheden nemen toe. Het is eenvoudig om beelden te analyseren. Vroeger was het analyseren van beelden ‘rocketscience’. Nu kan iedereen het vanachter zijn bureau, of zelfs met zijn mobiele telefoon.”

Gemeenten hebben inmiddels talloze camera’s in werking. Een precies getal is daar niet aan te hangen. Flight schat dat een grote gemeente zoals Den Haag ‘duizenden’ camera’s op straat heeft. De landelijke database CamerinBeeld, een database van de politie met beveiligingscamera’s, geeft een indicatie. “In een grote stad als Den Haag hangen volgens deze database 5000 camera’s, waarvan 8% van de overheid is en de rest van particulieren en bedrijven. In werkelijkheid worden echter lang niet alle camera’s hier geregistreerd. Ik denk zelfs misschien maar één op honderd.”

Wetgeving cameragebruik

Er zijn verschillende wetten waarmee gemeenten te maken hebben en waar ze hun cameragebruik op kunnen baseren. De belangrijkste zijn de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) en de Gemeentewet. “De Gemeentewet geeft de burgemeester bevoegdheden om de openbare orde te handhaven met camera’s. Voor die beelden geldt de Wet politiegegevens. Voor de meeste andere camera’s van gemeenten geldt meestal de AVG”, legt Flight uit.

In een gemeentehuis mogen gemeenten filmen als het gaat om het waarborgen van veiligheid van personeel. Maar Flight heeft vooral zicht op wat gemeenten in de openbare ruimte doen met cameratoezicht. “Belangrijk is dat gemeenten eigenlijk altijd duidelijk kenbaar moeten maken dat ze filmen. Een gemeente of andere overheid mag namelijk niet zomaar een burger filmen op straat. Er moet een goede grondslag voor zijn en je moet er een urgent maatschappelijk probleem mee kunnen oplossen.” Volgens Flight gaat het nog wel eens mis met gemeenten, die goedwillend aan de slag gaan met camera’s, maar uiteindelijk niet aan de wet voldoen. “Dat komt deels door de snel veranderende wetgeving. Dat artikel in de Gemeentewet bestaat bijvoorbeeld pas sinds 2006. Veel gemeenten gebruikten daarvoor al camera’s die nu onder deze wet vallen. Soms hangen die er nog steeds, terwijl er geen wettelijke basis voor is. En de Gemeentewet is in 2016 aangepast om camera’s flexibel in te kunnen zetten. Daar moeten veel gemeenten ook nog mee aan de slag.”

Verantwoordelijkheid

Een veelgemaakte fout is dat gemeenten niet goed in kaart hebben wie verantwoordelijk is voor de gegevensverwerking van camera’s. “Bij gemeentelijke camera’s die onder de Gemeentewet vallen is bijvoorbeeld de politie verantwoordelijk voor de verwerking van gegevens. De gegevens worden vaak opgeslagen op een server van de gemeente, maar in feite moet de politie dat doen. Die is in elk geval juridisch verantwoordelijk.” Wat Flight ook vaak tegenkomt is dat gemeenten op een verkeerde manier informeren over het filmen. “Dan hangt er een bordje op de paal waar de camera aan zit. Maar dan is het al te laat, omdat degene die gefilmd wordt al in beeld is als hij het bordje kan lezen.” Ook qua bewaartermijnen en onveilig doorsturen van camerabeelden naar bijvoorbeeld het OM gaat het vaak nog mis.”

Camera’s van gemeenten liggen momenteel onder een vergrootglas na onderzoek van Follow The Money, waaruit blijkt dat deze vaak van Chinese bedrijven zijn gekocht. Toch vindt Flight dit niet ‘ondoordacht’ van gemeenten. “Ik denk dat zo’n beetje elke camera onderdelen bevat die gemaakt worden in China. Nu zijn één of twee merken ineens verdacht omdat Peking mogelijk mee zou kijken. Maar wie zegt dat dit bij andere camera’s wél goed zit?” Volgens Flight is het belangrijk dat gemeenten vooraf de informatiebeveiliging goed onderzoeken en goed blijven monitoren op wetgeving. “Je moet een Data Protection Impact Assessment opstellen bij camera’s als ze een groot risico opleveren voor de privacy. Doe dat gewoon altijd, want ook Europese camera’s kunnen aanzienlijke risico’s opleveren. Ook daarvan kunnen de beelden worden opgeslagen op een server waar onbevoegden toegang hebben. Er kan altijd bij iedere leverancier sprake zijn van een datalek – opzettelijk of per ongeluk – of van opslag op een server waar andere partijen mogelijk toegang tot hebben. Er staat bovendien nergens in een wet dat je als gemeente geen Chinese camera’s mag aanschaffen of gebruiken. Dat zou ook onwerkbaar zijn: de wereld van camera’s verandert heel snel. Als technologie verandert, of als je een nieuw risico ontdekt moet je gewoon een nieuwe risico-inschatting maken en maatregelen nemen om ze zo snel mogelijk weg te nemen.”

VNG werkt aan oplossing Chinese camera’s

Gemeenten hebben onlangs in een gezamenlijk document de ethiek en publieke waarden beschreven bij de inzet van technologie. De inzet van camera’s moet in het vervolg transparanter, verantwoorder en veiliger worden. De Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) vindt dat de recente berichten over camera’s van Chinese leveranciers de urgentie benadrukken. Momenteel is er een uitbreiding in ontwikkeling van de inkoopvoorwaarden voor innovatieve technologie, die in 2019 werd opgesteld. Er worden onder meer inkoopvoorwaarden voor camera’s en sensoren in de publieke ruimte beschreven. “Deze principes stellen onder meer ambities over de registratie van camera’s in een toegankelijk register, een centrale rol van de gemeenteraad en nauwe betrokkenheid van inwoners en ondernemers”, aldus de VNG.