Onderzoek: IT in 40 grootste gemeenten amper een verkiezingsitem

Een twaalftal onderzoekers van Fontys Hogescholen, Avans, Saxion, Cibap bekeek de partijprogramma’s van de vier grootste gemeenten, Amsterdam, Utrecht, Rotterdam en Den Haag, en daarnaast van de G40, oftewel de veertig grootste gemeenten. Er werd gelet op digitale veiligheid, digitaal burgerschap, digitalisering en bestuur en digitalisering en innovatie. Ook kieswijzers werden onder de loep genomen en partijen kregen daarbij ook de kans om op het onderzoek te reageren.

Bart Wernaart en Danielle Arets van Fontys Hogescholen geven aan dat de programma’s van partijen weinig ambitieus zijn als het gaat om cybersecurity, terwijl veel gemeenten daarmee problemen ondervonden in de afgelopen jaren. Zo kwam de dienstverlening van gemeente Hof van Twente volledig stil te liggen nadat hackers toesloegen en bleef de gemeente achter met een miljoenenschade.

Serieuze oplossingen cyberdreiging

“Het thema wordt diverse malen genoemd, maar oplossingen in de vorm van serieuze investeringen of andere concrete suggesties zijn vrijwel afwezig. Een gemeente steekt vanouds veel tijd en geld in het aanleggen van goede bedrijventerreinen en winkelstraten: het is nu aan de orde die plekken ook digitaal veilig te maken”, aldus de onderzoekers die zien dat er weinig urgentie lijkt te zijn om daadwerkelijk met cybersecurity aan de slag te gaan. AG Connect constateerde dit ook al in onderzoek naar partijprogramma’s in gemeenten waar hackers flink hebben toegeslagen bij de lokale overheid.

Een andere IT-gerelateerde uitdaging voor gemeenten zijn de kosten van IT. De onderzoekers konden niet één programma vinden waarbij expliciet werd geschreven over het in bedwang houden van IT-kosten voor gemeenten. “Ook rept geen enkel lokaal verkiezingsprogramma over de noodzaak om een ander inkoopbeleid te voeren waar bijvoorbeeld nieuwe digitale diensten een kans krijgen”, stellen Wernaart en Arets.

Datacenters & gemeenten

Voor de komst van datacenters in gemeenten is tijdens de campagnes wel de nodige aandacht, valt de onderzoekers op. “Als datacentra genoemd worden is dit vooral in het kader van ruimtelijke ordening; dus hoe de hyperscalers zich laten inpassen in het landschap, maar er wordt weinig gerept over datacentra in relatie tot onze digitale economie.”

Wernaart en Arets zien echter dat er geen onderscheid wordt gemaakt tussen de single- en multi-tenant datacentra. “Het zijn met name de single-tenants die vaak in beheer zijn van bigtechbedrijven en die veel maatschappelijke weerstand oproepen.” De multi-tenant datacentra zijn volgens Wernaart en Arets hard nodig voor de digitale infrastructuur en het toenemende datagebruik. “Maar daar zien we in de gemeentelijke programma’s nog niets over terug.”

Wél aandacht voor digitale ethiek

Er zijn ook positieve punten te onderscheiden. Zo valt het de onderzoekers op dat er aandacht is voor ethische besluitvorming rondom digitalisering. Met name D66 onderscheidt zich door veel aandacht voor dit onderwerp.  “GroenLinks rept in een aantal gemeenten over het belang van een ethische commissie en D66 pleit in veel programma’s voor meer ethisch toezicht. D66 heeft over de hele linie de meest omvangrijke digitale agenda en focust vooral op het belang van open data en bescherming van de privacy van burgers.”

Een ander positief punt is volgens de onderzoekers dat sommige partijen zoals Bij1 in Delft, de ChristenUnie in Den Haag en Volt in Eindhoven, Den Bosch en Utrecht in het verkiezingsprogramma hebben opgenomen dat er een wethouder voor digitale zaken moet komen. “Daar sluiten we ons van harte bij aan: door deze post te creëren kun je dit thema financiële ‘body’ geven, en de kennis op een georganiseerde manier in het gemeentebestuur vormgeven. Dat is, gezien de rappe ontwikkelingen rondom data, data-ethiek en dataveiligheid een noodzaak.”

Gebrek aan kennis

Toch blijft overeind staan dat verreweg de meeste aspirant-bestuurders niet goed uit de voeten kunnen met de thema’s op gebied van IT. “Kenmerkend is dat we meerdere reacties kregen waaruit blijkt dat een gemeenteraadslid een leek is op IT-vlak, en dus ook niet de juiste kennis  in huis heeft om te zoeken naar oplossingen, of sturing te geven aan verantwoorde innovatie binnen de betreffende gemeente.”

Wat de onderzoekers betreft is dat onbegrijpelijk na een periode waarin ‘heel Nederland online is gegaan door de pandemie’. “Het is juist een prachtige kans om juist meer te investeren in een digitale infrastructuur, waarbij burgers door gemeenten ondersteund kunnen worden om zich digitaal te uiten en te mengen in de lokale democratie.”

IT voor lokaal bestuur belangrijk

Wernaart en Arets vinden tot slot dat het tijd is dat lokale bestuurders beseffen dat data en innovatie een onderdeel is van hun baan. “Ze zullen toch echt belangrijke beslissingen moeten nemen op deze vlakken, en dit raakt het welzijn van burgers meteen. Denk aan cases zoals de veiligheidscamera’s met Chinese software, de lokale besluitvorming rondom de bouw van datacenters, of het gebruiken van voorspellende algoritmes rondom fraudebestrijding bij burgers. In al dit soort gevallen speelt het lokale bestuur de hoofdrol en zijn de gevolgen voor burgers groot.”

Fontys, Avans, Saxion en Cibap organiseren op 10 maart tussen 16.00 en 18.00 uur een online-debat over de digitale agenda waarin de onderzoekers in gesprek gaan met Tweede Kamer- en gemeenteraadsleden. Het debat is hier te volgen.