Technologie zet publieke sfeer onder druk

De publieke sfeer – ook wel de ruimte waar je publiekelijk en in vrijheid met elkaar spreekt over hoe we willen samenleven – komt steeds meer onder druk te staan, vindt Joosten. Dat komt onder andere door de invloed van technologie, die heeft een enorme impact op ons dagelijks leven. “Jongeren zijn inmiddels zo gewend om te communiceren via dat mobieltje. Als ze ergens moeten bellen, liever niet. Laat staan het voeren van een face-to-face gesprek. Terwijl je juist die gespreksvaardigheden nodig hebt in de publieke sfeer.”

En er is ook andere invloed. Burgers raken steeds minder gewend om in termen van de gemeenschappelijke wereld en het publieke belang – in de we-vorm – te denken. Joosten: “Online-omgevingen zijn steeds meer op jouw individuele wensen aangepast. Dat is vaak heel prettig, zeker als het gaat om zorg. Maar we zijn daar zo aan gewend dat we steeds minder oog hebben voor de gedeelde wereld. En die staat juist centraal in de publieke sfeer.”

ICT'ers vullen waarden in

Zij vindt dat ICT-professionals veel meer aandacht zouden moeten hebben voor de publieke sfeer. ICT’ers hebben namelijk door hun werk een enorme impact op hoe we samenleven. “Niet alleen omdat ze waarden invullen”, zegt Joosten. “De manier waarop aan veiligheid invulling wordt gegeven bijvoorbeeld. Maar ook doordat de beperkingen van technologieën ook actief onze kijk op de wereld bepalen en wat we belangrijk vinden. Het beïnvloedt hoe we ons gedragen, wat de moraal is. Alleen al als je weet dat er een camera hangt, ga je je anders gedragen.” De inzet van nieuwe technologieën en toepassingen zou dan ook onderwerp van publiek gesprek moeten zijn.

Joosten liet zich voor haar boek inspireren door het gedachtegoed van politiek denker Hannah Arendt. “Hannah Arendt doet een appel op ons om ervoor te zorgen dat er op deze wereld ook voor de nieuwe generatie mensen ruimte is om met eigen antwoorden te komen. Want dat is niet vanzelfsprekend, zo laat de geschiedenis ons zien: mensen zijn in staat om totalitaire systemen te ontwikkelen. Arendt is een denker uit de twintigste eeuw. Ik heb haar gedachtegoed vertaald naar de eenentwintigste eeuw. Ik hoop met dit boek ICT-professionals handvatten te bieden waarmee ze via hun werk kunnen bijdragen aan een vrije en menselijke samenleving.”

Publieke sfeer vergroten

ICT’ers hebben een zekere verantwoordelijkheid om de publieke sfeer in stand te houden of te vergroten. “Er zijn negatieve effecten, maar je kunt natuurlijk ook technologie ontwikkelen die de publieke sfeer promoot of stimuleert.” Joosten geeft in haar boek geen kant-en-klare oplossingen. “Ik geef ontwerpprincipes en veel voorbeelden om te prikkelen en ik hoop door andere perspectieven te bieden, ook andere handelswijzen te initiëren.”

Een voorbeeld van zo’n ontwerpprincipe richt zich op het eigenaarschap van data. Door dat anders in te vullen wordt er veel eerder een gesprek over die data gevoerd. Hoe een gesprek in de publieke sfeer kan plaatsvinden, laat Joosten zien aan de hand van het voorbeeld van de beoogde slimme wijk in Helmond. Het gedrag van de inwoners gaat tot op detail geregistreerd worden. De gemeente gebruikt deze informatie bijvoorbeeld voor het bepalen van onderhoud. Bedrijven willen ook graag aan de slag met de data.

Coöperatieve opzet

“Een van de ontwerpprincipes die ze nu gebruiken is dat het geld dat wordt verdiend aan data gaat naar degene die de data produceert en beschikbaar stelt. Ik pleit er niet voor om de ontwikkeling van slimme wijken stop te zetten. Dat lukt je toch niet. Maar je zou een slimme wijk zo kunnen ontwerpen dat alle data die daar wordt gegenereerd in coöperatieve handen komt. De wijk als geheel beheert dan de gegevens. En als je dat zo inricht, dan moet je als wijkbewoners r samen over spreken: wat doe je met de gegevens? En dat samen over spreken, dat is een publieke sfeer. Door het anders in te richten, nodig je uit tot een gesprek.”