Bruggen slaan in e­government

Waarom moet er een brede architectuur voor de elektronische overheid komen? "Er moet meer prestatie door integratie tot stand komen. We willen als rijksoverheid de prestaties van de overheid verhogen. Wat je de afgelopen periode hebt gezien is dat elke organisatie zijn eigen domein heeft. De overheid is erg gericht op die verschillende domeinen. Je ziet bovendien dat er door de elektronische overheid nieuwe domeinen bijkomen. Domeinen als de elektronische handtekening en het overheidsloket vragen een integrale benadering. Als je dan de keuzevrijheid van burgers en bedrijven als uitgangspunt neemt, de mogelijkheid dat die via verschillende kanalen bij de overheid terecht kunnen, dan moet je eigenlijk een integrale visie hebben op hoe je die architectuur zou moeten inrichten. Dat gaat niet meer om een enkel domein; het gaat om het totale netwerk." Dat was volgens Moelker de belangrijkste drijfveer om de wetenschappers Wouter Keller (VU), Frans van den Dool (TU Eindhoven) en René Wagenaar (TU Delft) onder begeleiding van Verdonck, Klooster & Associates in mei aan het werk te zetten. "Als je eenmalige gegevensverstrekking wilt, moet je niet allemaal verschillend gelaagde organisaties hebben. Die moet je integreren via websites en portals. Dat betekent ook dat je de front­ en backoffice met elkaar moet koppelen en dat je kanaalintegratie tot stand brengt. Of een burger nou belt of een e­mail stuurt, dat moet niet uitmaken. Dat betekent ook dat overheidsorganisaties gebruik moeten maken van unieke, authentieke registraties." Is het de bedoeling om de ICT­aanpak bij de overheid te centraliseren? "Nee, zo zou ik het niet willen noemen. Het gaat er meer om gemeenschappelijke functionaliteit gezamenlijk te ontwikkelen. We willen bijvoorbeeld dat er één digitale handtekening komt om een digitale sleutelbos te vermijden. Dan spreek je met elkaar een gemeenschappelijk kader af. Daarvoor hoef je niet allerlei dingen centraal te regelen. Daarom hebben wij gekozen voor een referentiearchitectuur en een integratiearchitectuur." Wat houdt dat in? "Een referentiearchitectuur betekent dat je een architectuur inricht op basis van wat je al hebt en zou moeten hebben, zowel op bedrijfs­ als op informatie­ als op technisch niveau. Dan is het belangrijk dat je een aantal uitgangspunten met elkaar coördineert. Waaraan zou je moeten voldoen: eenmalige gegevensverstrekking, directe toegankelijkheid, authentieke bestanden, elektronische handtekening? Van al die zaken zeg je dat het op een uniforme manier zou moeten gaan, maar zo werkt het niet want je hebt te maken met bestaande organisaties die op een bepaalde manier zijn ingericht. Zowel naar bedrijfsvorm, als naar organisatievorm, als naar techniek. Als je kijkt naar de legacy­systemen, dan kun je die niet ineens veranderen. Organisaties als de Belastingdienst die hun architectuur rigoureus veranderd hebben, zijn jaren beziggeweest om die kanteling te maken." "Als je naar naar alle eisen van de elektronische overheid kijkt, dan zou je een soort referentiearchitectuur kunnen ontwerpen. Dan kun je zeggen: de architectuur zou er op de verschillende niveaus zo en zo moeten uitzien. Dat zijn we nu in kaart aan het brengen. Vervolgens kom je tot de vraag, en dat is de bottom­up benadering, wat is er nu en hoe zou je het kunnen veranderen? Daar hebben wij gekozen voor twee oplossingen. Daar waar het mogelijk is en waar men al bezig is met een reorganisatie zou je organisaties kunnen ‘kantelen’, maar we verwachten eerder dat er wordt gezegd: we houden bestaande situaties zoveel mogelijk intact en gaan de afzonderlijke systemen integreren." Je zoekt de schil die je er overheen zet? "Precies. Je maakt schillen of interfaces tussen de verschillende koppelvlakken van organisaties, op de verschillende niveaus. Dan zie je bijvoorbeeld dat je via de elektronische handtekening met één smartcard verschillende diensten kunt benaderen. Voor systemen waarbij dat nog niet kan slaan wij bruggen. De studie van de wetenschappers en Verdonck, Klooster en Associates moet de overheid aan een model, een methode, helpen waarmee wij dit onderwerp de komende drie jaar aanpakken. Binnenkort komen wij met een visie,een methode over hoe je ten opzichte van de huidige situatie en de gewenste situatie zou willen komen tot het creëren van een architectuur." Er ligt nu een conceptrapport. Heeft u al een beeld welke kant het opgaat? "In het rapport moeten eerst de uitgangspunten voor de referentiearchitectuur worden aangegeven en vervolgens wordt aangegeven hoe je de integratiearchitectuur zou kunnen behandelen. Wij hebben verschillende integratiefuncties aangegeven in het rapport. Dan moet je vooral denken aan de manier waarop je de basiscommunicatie inricht, hoe je de berichtenuitwisseling met elkaar organiseert, hoe je denkt aan kanaalintegratie. Hoe je denkt de toegang tot registraties en documenten te realiseren. Je moet kijken naar verwijsindexen en procescoördinatie en identificatie en authenticatie. Dat zijn de belangrijke integratiefuncties. Daar moet je dus zorgen dat je de integratie werkelijk tot stand brengt. We hebben daarvoor een uitgebreide begeleidingsgroep van de belangrijkste spelers die betrokken zijn bij de grote architecturen aangetrokken." Wie zijn dat? "De kerndepartementen, de Belastingdienst, de sociale diensten, de provincies, de gemeenten en de politie. De komende periode gaan we als er overeenstemming is over deze aanpak contact zoeken met meer spelers om te vragen waar hun belangrijkste prioriteiten liggen. Dan werken we allerlei deelarchitecturen met elkaar uit. De volgorde waarin de deelarchitecturen prioriteit krijgen hangen samen met de politieke doelstellingen. We zullen kijken waar het nodig is om aan bepaalde zaken voorrang te geven, bijvoorbeeld op het gebied van veiligheid en zorg en welke organisaties ervoor in aanmerking komen om als eerste zo’n deelarchitectuur te maken. Dat laatste is een ingrijpend proces dat nog jaren in beslag zal nemen." U heeft nog geen streefdatum? "We hebben het rapport voor het eind van het jaar rond. Dan gaan we met alle partijen om de tafel zitten. In 2003 willen we met zeker drie deelarchitecturen aan de slag gaan. De implementatie kan op zijn vroegst in 2004 plaatsvinden." Zou E­gem bij de implementatie een rol kunnen spelen? "Uiteraard zullen alle bestaande organisaties daarvoor gebruikt worden. Ik denk ook aan het Programma Elektronische Provincies (PEP)." Hoe denkt u bij de diverse overheden voldoende draagvlak te krijgen voor de Architectuur Electronische Overheid? "De belangrijke spelers bij de rijksoverheid, uitvoeringsorganisaties en gemeenten, een groep van een man of twintig, zijn vanaf het begin bij de plannen betrokken. Zij hebben meegedacht met de uitwerking van het model en de methode. Die begeleidingsgroep is groot en groeit nog steeds. Er is een heel groot draagvlak voor het ontwerpen van een overkoepelende architectuur." Een van de betrokkenen had het over ‘shared services’, XML en Open Source. Hoe belangrijk zijn die in het architectuurplan? "We zijn bezig met een apart programma voor Open Source. Dat programma wordt gekoppeld aan dat over de architectuur. Er komt een brug tussen de beide programma’s. De rijksoverheid onderzoekt het ‘shared services model’. Als je van die gedeelde ICT­diensten gebruik maakt, heeft dat natuurlijk invloed op de architectuur. We moeten dan in de diverse overheidsorganisaties wel dezelfde definities en basisgegevens gebruiken. In de open source en open standaarden zullen we een catalogus opnemen met hoe je dat tot stand kunt brengen. Het kader daarvoor wordt nu uitgewerkt. Binnenkort zullen de departementen daarover spreken." Wat denkt u dat de Architectuur Electronische Overheid gaat kosten en op zal leveren? "Dat is nog niet te zeggen. We moeten eerst alle individuele architecturen inventariseren voor wij tot een integratiearchitectuur kunnen overgaan. De eerste stap is een methode te ontwikkelen, vervolgens ga je met alle partijen de methode afstemmen, pas daarna kijk je naar de concrete gevolgen en kosten." Wat merken overheden van de gemeenschappelijke architectuur? "Bij de integratiearchitectuur gaat het alleen om het slaan van bruggen. Dat is wat anders dan dat je de organisatie zelf verandert. Het ‘kantelen’ komt pas aan de orde als een organisatie heeft besloten te reorganiseren en een nieuwe technische lijn in te voeren. Dat is een verschil. Wel willen wij de prestaties van de overheid verhogen in haar dienstverlening aan burgers en bedrijfsleven. Kijk naar de administratieve lastenverlichting, die moet mogelijk zijn. Ook tussen overheden moeten verbeteringen mogelijk zijn. Dat hangt samen met de ontbureaucratisering en ook het saneren van allerlei systemen en regels. De overheidsdienstverlening moet worden vereenvoudigd en dat zal een kostenbesparing opleveren."