Concentratie in adviesland
VVD, GroenLinks en D66 riepen staatssecretaris Bijleveld (Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, BZK) naar de Kamer nadat weekblad Intermediair had gemeld dat de hoogste ambtenaren van BZK en de provincie Zuid-Holland in het bestuur van HEC en ICTU zitten, terwijl de combinatie HEC-VKA midden vorig jaar na Ordina het beste scoorde in een grote aanbesteding van ICTU. HEC is in 1988 vanuit BZK opgericht, in de woorden van Smits “om de overheid te bedienen met deskundigheid op het vlak van bestuur en ICT”. Met de aangekondigde juridische alliantie met VKA zou HEC commerciëler worden en de overheid haar adviesbureau kwijtraken, vreest een deel van de Kamer.
Smits stelt dat HEC niets anders doet dan bij zijn start twintig jaar geleden. Dat zijn bureau ‘al jaren ook voor commerciële partijen zoals verzekeraars werkt’ (Intermediair) is ‘onzin’, zegt hij. “We hebben eenmaal, voor het ministerie van Sociale Zaken, iets bij Interpolis gedaan. Dat ging over de uitvoering van arbodiensten, een publieke taak. Onze markt zijn overheden en gesubsidieerde instellingen. Daarin is niets veranderd en zal ook niets veranderen als we met VKA samenwerken.”
Dat HEC op de ICTU-aanbesteding van mantelcontracten voor ICT-dienstverlening en -detachering met VKA inschreef, verklaart Smits uit de noodzaak om via aanbestedingsprocedures opdrachten te verwerven. “Vroeger kregen wij, en andere bureaus, een telefoontje en dan gingen we aan het werk. Maar nu is de Europese aanbesteding verplicht en moeten we, zoals anderen, daarop inschrijven. Aan de eisen die aan de omzet worden gesteld, is door kleinere bureaus als HEC en VKA nauwelijks te voldoen. Daarbij komt dat het zeldzaam kostbaar is. VNO-NCW heeft uitgezocht dat een bidbook gemiddeld 80.000 euro vergt. Bij ICTU speelt ook mee dat je op 75 procent van de onder de mantel te vergeven opdrachten een serieuze aanbieding moet doen. Dat is met onze omvang ook niet eenvoudig.”
Onlangs kondigden HEC en VKA, een stichting en een bv met elk zo’n tachtig medewerkers, ‘een gezamenlijke juridische en financiële structuur’ aan. “Dat hangt samen met de ICTU-tender. Als je als bureaus samen wilde meedoen, moest je je in rechte met elkaar verbinden. Er moet een gezamenlijke rechtspersoon komen. We weten nog niet precies wat het gaat worden. Maar het rare is nu wel dat de Kamer zegt dat HEC er voor de overheid is, dat wij intussen moeten meedoen met aanbestedingen, dat de eisen daarvan zodanig zijn dat je moet samenwerken en dat dan ineens gezegd wordt: Hé, jullie worden een commerciële marktpartij. Wij doen dit niet omdat we het zo leuk vinden, maar omdat het moet. Als er geen Europese aanbestedingen waren, met hun volumedwang en hoge kosten, zouden we nooit op dit idee zijn gekomen.”
Wanneer HEC zich nadrukkelijker op de markt begeeft, vroeg Wijnand Duyvendak (GroenLinks) zich af, waar moet de overheid haar expertise dan vandaan halen? “Als er een nieuw expertisecentrum zou komen, moet dat aan dezelfde aanbestedingseisen voldoen”, zegt Smits. Bijleveld zei in de Kamer dat het HEC-bestuur nadenkt over een transformatie en dat zij daarover, als bewindspersoon die enkele stichtingsbestuurders benoemt, ‘te zijner tijd’ met HEC gaat spreken. Smits: “Dat ze het gaat bekijken, was nieuw, maar gezien de commotie wel logisch. De overheidsbehoefte aan expertise neemt alleen maar toe. Dan wordt het een overheidsbelang HEC zoveel mogelijk in stand te houden, ook wanneer we met VKA een vorm van gemeenschappelijkheid krijgen.”
Waar Smits de beoogde ‘gezamenlijke juridische en financiële structuur’ aan de ICTU-tender linkt, zegt ICTU-jurist Rachid Guernaoui dat die er volledig los van staat. Volgens hem beantwoorden ICTU en VKA daarmee ook niet aan een bestekeis. Aan die eis moest allang zijn voldaan. Dat hebben HEC en VKA ook gedaan, door een vennootschap onder firma op te richten. Het handelsregister bevat inderdaad de inschrijving, per 1 augustus 2007, van de vof VKA/HEC, gevestigd op het adres van VKA in Zoetermeer.
Hiermee geconfronteerd zegt Smits: “Dat klopt. Maar we hebben ons afgevraagd of we daarmee voor de toekomst kunnen volstaan. Met die vof, speciaal voor deze ICTU-opdracht, hebben we een bedrijfje tussen ons in gecreëerd. Maar moeten we, als straks al onze opdrachten via aanbestedingen lopen, steeds een nieuw vof’je oprichten, waarin dan al onze activiteit is ondergebracht? In plaats van een juridisch hek om een speelveldje tussen ons in, zoeken we voor de toekomst naar een juridisch hek om ons beide heen.”
VKA/HEC is niet de enige combinatie die een mantelcontract met ICTU verwierf. Het Management Centrum, in 1990 ook als stichting vanuit BZK opgezet met enige jaren veel overheidsmensen in het bestuur, inmiddels op afstand en met buiten de stichting vier bv’s, was met Management Centrum Partners BV en samen met M&I/Partners eveneens succesvol. Zij hebben voor de ICTU-opdracht een vof gesticht.
Spoeddebat: Dubbele petten voorgeschreven
Met het spoeddebat over dubbele petten van topambtenaren in de overheids-ICT heeft VVD-Kamerlid Brigitte van der Burg haar fractie geen dienst bewezen. Zij en ook medeaanvrager van het debat en GroenLinks-Kamerlid Wijnand Duyvendak kregen niet alleen van staatssecretaris Ank Bijleveld (CDA), maar ook van Kamerleden Jan Schinkelshoek (CDA), Pierre Heijnen (PvdA) en Alexander Pechtold (D66, ook aanvrager van het spoeddebat) de wind van voren omdat ze ‘belangenverstrengeling’ hadden geroepen zonder alle feiten te kennen en een Kamerbrief van Bijleveld af te wachten.
De zaak werd er voor de appellanten niet beter op toen Bijleveld het woord nam. Zij verzekerde dat bij de ICTU-aanbesteding niets onoirbaars is gebeurd. Bovendien, hield zij de Kamer voor, worden ambtenaren in de besturen van ICTU en HEC benoemd op basis van statuten die de Tweede Kamer heeft goedgekeurd, en is hun optreden in die besturen aan strenge regels gebonden. Ondanks de felle verwijten van andere fracties hielden Van der Burg en Duyvendak vast aan een kansloze motie die de regering oproept ‘de betreffende dubbelfuncties’ te beëindigen.