Gedetacheerd?

De ICT-sector gaat niet altijd even goed om met RSI (Repetitive Strain Injury). En dat is vreemd, want het is een beroepsziekte die veel voorkomt onder automatiseerders. Uit een onderzoek dat werd uitgevoerd in 2002 door bureau Astri bleek dat 10% van de ziekmeldingen en 17% van de ziektedagen in de sector te maken had met RSI-klachten. De instroom van ICT’ers in de WAO bleek voor 12% te wijten aan RSI, terwijl het landelijk gemiddelde toen 6% bedroeg. Het onderzoek werd uitgevoerd ter voorbereiding van een arboconvenant voor de ICT-sector, dat moest worden gesloten tussen de vakbonden en de branchevereninging. Dat convenant is er wegens onenigheid nooit gekomen. Detachering Het ontbreken van een dergelijk convenant was voor de Arbeidsinspectie reden voor het onderzoek dat ze in 2004 uitvoerde naar RSI in de ICT-sector. De resultaten werden begin dit jaar bekendgemaakt en liegen er niet om. Liesbeth Kroon, projectleider van het onderzoek: "Ik vind het wel opvallend dat er zoveel schort aan RSI-preventie in de sector. Gezien de cijfers van ziekteverzuim en instroom in de WAO moet deze ziekte de sector veel geld kosten. Dus dan moet je er ook wat aan doen, lijkt mij." De Arbeidsinspectie richtte zich op programmeurs, netwerkbeheerders en consultants. Speciaal deze groep loopt volgens de inschattingen van de inspectie risico op RSI, zeker als zij gedetacheerd worden. In de detachering is de werkgever, dus de IT-leverancier of het consultancybureau, verantwoordelijk voor goede voorlichting over RSI en een deugdelijke werkplek bij de opdrachtgever. Dat is niet bij alle werkgevers bekend, zo ondervond de Arbeidsinspectie. Boetes De inspecteurs onderzochten 196 bedrijven en hielden interviews met 533 werknemers. Er werd gekeken naar de inrichting van de werkplek, voorlichting over RSI, de werkdruk en de aanwezigheid van een Risico Inventarisatie en Evaluatie (RIE). Dit laatste is wettelijk verplicht en bleek bij 28 onderzochte ICT-bedrijven niet aanwezig, waarvoor ze een boete kregen. De inrichting van de werkplek bleek in een op de tien gevallen onvoldoende, bij gedetacheerden was dit een op de vier. De aanname van de Arbeidsinspectie dat gedetacheerden extra risico lopen, bleek dus correct. Verder bleek dat in 28% van de gevallen een goede voorlichting over RSI ontbrak, terwijl de Arbowet deze voorlichting voorschrijft. De geïnterviewde medewerkers wisten niet welke gezondheidsklachten te wijten waren aan RSI, men kende de preventieve maatregelen onvoldoende (bijvoorbeeld hoe ze hun bureau goed moeten instellen) of het was onduidelijk waar ze bij hun werkgever terecht konden met klachten. Al met al legde de Arbeidsinspectie 31 boetes op, plus de nodige waarschuwingen en eisen. De bedrijven moeten hun leven beteren en de inspecteurs houden momenteel nacontroles of dat ook daadwerkelijk gebeurt. Of er een vervolgonderzoek komt, kan Kroon niet vertellen. "We streven naar zelfregulering, maar zolang de sociale partners niet tot elkaar komen en er geen arboconvenant voor de ICT-sector ligt, zullen we de sector wel scherp blijven volgen." Juridisch RSI is geen typische beroepsziekte voor ICT’ers, zegt Jan de Jong, directeur van het Bureau Beroepsziekten van de FNV. "Je vindt het op de meest vreemde plaatsen: in een schoenenfabriek, bij beeldschermwerkers, maar ook in de vleesverwerkende industrie. Eigenlijk overal waar werknemers gedurende lange tijd een bepaalde beweging moeten herhalen." De Jong schat dat zijn bureau de afgelopen 2,5 jaar meer dan 65 claims van werknemers met RSI succesvol heeft behandeld: de werknemer werd in het gelijk gesteld en de werkgever moest een schadevergoeding betalen. Juridisch gezien is het lastig om een RSI-claim in te dienen, zegt De Jong. Het probleem is de bewijslast: in veel gevallen worden hoge eisen gesteld aan het bewijs dat de werknemer moet leveren; hij moet aantonen dat hij RSI kreeg door zijn werk. De Jong zou liever zien dat het slachtoffer moet aantonen dat hij de ziekte heeft, waarna de werkgever kan bewijzen dat hij alle moeite heeft gedaan om RSI te voorkomen. Zo werkt het bij andere beroepsziekten, zoals kanker veroorzaakt door asbest. Maar bij RSI zijn er factoren die deze aanpak compliceren, want RSI kan ook door privé-omstandigheden zijn veroorzaakt. Bovendien zijn er medisch specialisten die ontkennen dat a-specifieke RSI als ziektebeeld bestaat. De Jong schetst een variabel beeld van de zaken die zijn bureau tot nu toe voerde: "We win some, we lose some." Badkamer De hoofdmoot van de RSI-gevallen die het Bureau Beroepsziekten afhandelt, komen niet uit de ICT-sector. Maar ze zijn er wel, zegt De Jong. Een belangrijke oorzaak van de klachten is, naast het langdurig werken op een computer, een werkplek die niet aan de ergonomische eisen voldoet. "IT’ers werken op de meest uiteenlopende plekken, vooral diegenen die gedetacheerd worden. Zo staan servers op de meest idiote plaatsen. Ik ken een geval waarin de serverruimte een oude badkamer was, de beheerder moest op het voormalige toilet zitten om aan de server te werken!" Het verbaast hem hoe slecht de werkomstandigheden van IT’ers soms zijn. "Zo hielpen wij iemand van ruim 1.90 meter, die aan een veel te laag en ondiep bureau had moeten werken. Hij heeft daar vier maanden gezeten en heeft daardoor onherstelbaar RSI opgelopen." De Jong ziet wel vooruitgang in de jurisprudentie over RSI-zaken. Zo is er de uitspraak van het hof in Den Bosch van 26 april j.l., waarin de bewijslast bij de werkgever werd gelegd. "Maar daartegenover staat een uitspraak van het hof in Den Haag van maart dit jaar, waarin precies het tegenovergestelde wordt gedaan." Een aantal van dergelijke zaken zijn inmiddels in cassatie bij de Hoge Raad. De jurisprudentie over RSI wordt op deze manier steeds groter, wat uiteindelijk moet helpen bij toekomstige RSI-zaken. "Maar het wordt heel spannend hoe het er uiteindelijk uit zal zien. Met name bij wie de bewijslast komt te liggen, de werkgever of het slachtoffer." RSI Toolkit Gedeelde verantwoordelijkheid "Er zijn altijd wel voorbeelden te vinden van bedrijven waar het niet goed gaat. Maar ik vind het toch belangrijk om te benadrukken dat de meeste IT-bedrijven hun zaken wél goed op orde hebben. Dat blijkt ook uit het rapport van de Arbeidsinspectie," zegt Bernd Taselaar, directeur bij ICT-Office. Het steekt hem dat het rapport van de inspectie een beeld oproept van een sector die zijn zaken niet op orde heeft, terwijl dat volgens hem niet zo is. "IT-bedrijven zijn zich juist zeer bewust van het belang van goede werkomstandigheden." De federatie van brancheorganisaties in de IT-sector benadrukt de gedeelde verantwoordelijkheid van werknemer en werkgever in het voorkomen van RSI. "Je kunt een uitstekende ergonomische werkplek hebben, maar als de werknemer er als een zoutzak achter zit, dan kan hij alsnog klachten krijgen." Werkgever en werknemer kunnen alleen verantwoordelijkheid nemen als zij voldoende kennis hebben over het voorkomen van de beroepsziekte en daarom zet ICT-Office hoog in op voorlichting. "Een Arboconvenant was hier een heel goed middel voor geweest, omdat alle partijen preventie van RSI onder de aandacht van hun leden hadden kunnen brengen." Nu dat convenant is afgeketst, heeft de vereniging zelf een RSI-toolkit ontwikkeld om haar leden en anderen van informatie te voorzien. "Geen enkel bedrijf heeft er baat bij dat haar medewerkers arbeidsongeschikt worden. De gevallen waarin men onvoldoende aandacht heeft voor de preventie van RSI zijn dan ook naar mijn mening meer te wijten aan onkunde dan aan onwil. Die onkunde proberen wij weg te nemen met deze toolkit." www.rsi-toolkit.nl