Is privacy over twintig jaarpassé ?

Dat bestreed laatstgenoemde. “Het is simpelweg een constatering. Je kunt je straks op geen enkele plek meer begeven zonder dat gegevens over je worden vastgelegd.” Schermer, jurist bij ECP.NL (‘Platform voor eNederland’) en de man achter het RFID Platform Nederland, voegde eraan toe dat de verdwijning van de privacy niet alleen verband houdt met technologische ontwikkelingen, maar ook met veranderingen ‘in de hoofden van mensen’. Hij noemde de site justin.tv, waar een inwoner van San Francisco de wereld 7x24 uur per webcam deelgenoot van zijn leven maakt. De praktijk, waarbij overheidsbeleid wordt getoetst aan de bescherming van de persoonlijke levenssfeer, voldoet niet meer volgens Schermer, die meer ziet in een prominentere rol voor andere rechten, zoals het recht op vrije meningsuiting en van vergadering.

Dubieus
Aan zijn promotie ging het symposium ‘Kunstmatige intelligentie en opsporing’ vooraf. Daarvan gaf Marten den Uyl, oprichter en directeur van enkele bedrijven die met kunstmatige intelligentie actief zijn, enige voorbeelden. Zo gebruikt de FIOD ‘fiscal web spider robots’ voor het boven water halen van fiscaal dubieuze internethandel. Aan de hand van opgegeven trefwoorden en patronen grazen softwareagenten het web af om tot een lijst van sites te komen, waarvan het ’t waarschijnlijkst is dat er zulke handel plaatsvindt. Tegelijkertijd wordt identificerende informatie over de personen achter zulke sites bijeengesprokkeld. Cameratoezicht wordt ook steeds intelligenter. Den Uyl brengt een systeem op de markt dat niet alleen gezichten herkent, maar er ook signalementen uit kan halen. Het kan zelfs emoties herkennen, zodat door het scannen van meerdere gezichten de stemming in een groep is te bepalen. “Het systeem ziet of iemand bang, blij of boos is. Dat maakt het mogelijk om op zorgzame wijze toezicht te houden,” aldus Den Uyl, die de opmars van kunstmatige intelligentie in de opsporing als ‘niet te stuiten’ omschreef. Hij wees erop dat mensen zich onplezierig voelen bij de wetenschap dat agenten hen in de gaten houden. Als het door computers gebeurt en je ervan uitgaat dat ze dat niet doen zonder aanleiding, dan zou je dat als gunstiger voor de bescherming van de privacy kunnen beschouwen, opperde Den Uyl.

Datamining
Maartje van der Woude, jurist en criminoloog, beschreef hoe de verzorgingsstaat een veiligheidsstaat is geworden, waarin de overheid ‘van iedereen wil weten of hij een gevaar is en daarop wil anticiperen’. Met het vergaren van zo veel mogelijk gegevens over burgers en het daarin via datamining herkennen van verdachte patronen accepteert de overheid ook de groeiende kans op ‘vals positieven’, betoogde Van der Woude, dus van personen die onterecht als verdachte worden aangemerkt. Hoogleraar Jaap van den Herik, promotor van Bart Schermer en symposiumvoorzitter, stelde echter dat computers ‘heel goed’ zijn. Hij wist te vertellen dat wat musicologen ruim tweehonderd jaar was ontgaan, door een computer feilloos werd vastgesteld, namelijk dat een passage uit een jeugdwerk van W. A. Mozart van zijn ‘minder getalenteerde’ vader Leopold was. Valse schilderijen en niet-authentieke literatuur zijn voor een KI-computer evenmin veilig.
Alexander Pechtold, D66-fractieleider in de Tweede Kamer, betreurt het dat discussies zich goeddeels beperken tot de academische sfeer. Ook in het parlement is privacybescherming verdedigen ‘een achterhoedegevecht’ en overheerst het idee dat wie niets te verbergen heeft niet bang hoeft te zijn. “Dat slaat nergens op. Iedereen heeft iets te verbergen, dat maakt het leven juist boeiend,” aldus Pechtold. Hij hekelde de overheidsdrift om zo veel mogelijk gegevens over de bevolking te verzamelen (‘Rupsje Nooitgenoeg’) en dat de invoering van allerlei maatregelen niet of nauwelijks onderbouwd wordt en hun effect niet geëvalueerd. Velen zien in het besef van terrorismedreiging een rechtvaardiging van zulke maatregelen, maar volgens Pechtold was een aantal toen al ingevoerd en van wat later kwam, lag een groot deel al klaar. Het moeten bewaren van gegevens over telefoon- en dataverkeer , het moeten doorgeven door vliegmaatschappijen van gegevens over elke klant aan de VS, het doorgeven van gegevens over banktransacties, het volgen van reizigers op Europese vliegvelden met behulp van RFID (OPTAG), het is maar een greep uit ‘een lijst die schrik aanjaagt’, aldus Pechtold, die aankondigde dat het verwerpen van zijn Kamermotie om een parlementair onderzoek in te stellen naar de antiterrorismemaatregelen, hem er niet van weerhoudt die motie periodiek opnieuw in te dienen in de hoop dat het tij keert.