Mobiele industrie mist krediet

Desondanks blijven er onzekerheden, stelt Leeka Kheifets, hoogleraar Epidemiologie van de UCLA School of Public Health en adviseur van de WHO. Op het IBC-congres Mobile Health & the Environment vorige week in Londen beargumenteerde zij dat de rol van de wetenschap in dit soort discussies niet almachtig is. Zo is goed wetenschappelijk onderzoek altijd gericht op het minimaliseren van de kans op vals positieve uitslagen, dus gevallen waarbij onterecht wordt geconcludeerd dat er een gevaar voor de gezondheid is. Het publiek heeft echter veel meer belang bij het minimaliseren van vals negatieven, dus van onterechte conclusies dat er niets aan de hand is. Bovendien, zo concludeert David Gee van het adviesorgaan European Environment Agency uit een analyse van twintig grote beleidsmissers uit het verleden, vormt de afwezigheid van bewijs voor schadelijke effecten, geen bewijs voor de afwezigheid van schadelijke effecten. Gee: "Het relevante onderzoek kan gewoon niet zijn uitgevoerd." Hij noemt dat de situatie van ‘onwetendheid’, waarbij de gevolgen van een voorval en de kans op het plaatsvinden daarvan, niet bekend zijn. Daaruit volgen ‘verrassingen’, zoals bijvoorbeeld de zeer late ontdekking dat CFK-gassen een verwoestend effect hebben op de ozonlaag. Beleidsmakers kunnen alleen inspelen op dergelijke situaties door een voorzorgsprincipe te hanteren dat is gericht op het anticiperen op, het identificeren van en het reduceren van de gevolgen van ‘verrassingen’. Raamwerk Kheifets werkt mee aan het opstellen van een raamwerk voor de WHO waarmee dergelijk voorzorgsbeleid kan worden opgesteld (Precautionary Framework). Binnenkort wordt de eerste officiële versie aan de WHO overhandigd. Ofschoon het raamwerk generiek is, dient de problematiek rond elektromagnetische velden (EMF) als een van de voorbeelden waarbij het raamwerk wordt uitgewerkt tot praktische beleidsvoorstellen. Hoe die uitwerking eruit gaat zien is nog niet duidelijk. Kheifets: "In algemene zin kan de uitkomst van het volgen van de procedures in het Precautionary Framework variëren van een volledige verbod tot het uitblijven van beleidsmatig ingrijpen." Volgens Gee mag het ontbreken van een plausibele verklaring voor gevonden effecten in ieder geval nooit een reden zijn af te zien van beleid gericht op het minimaliseren van risico’s. Wetenschappers hebben wel vaak de neiging adviezen in die richting te geven. "De verklaring komt, zien we, in veel gevallen pas dertig tot vijftig jaar later." Hij adviseert beleidsmakers zich voortdurend af te vragen wat voor maatregelen zij zouden nemen als een hypothetisch gevaar daadwerkelijk bestaat. Bijvoorbeeld in geval van de klimaatsveranderingsproblematiek leidde die houding tot aandacht voor alternatieve energiebronnen. "Ook als blijkt dat gebruik van fossiele brandstoffen geen effect heeft op de klimaatsverandering, hebben we toch voordelen van de ontwikkeling van die alternatieven. Zo moet ook naar EMF-beleid gekeken worden." Beleving De beleving van risico’s hangt sterk af van de positie die mensen hebben in een gegeven situatie. Uit onderzoek van Gregor Durrenberg, oprichter van de Zwitserse stichting voor onderzoek aan Mobiele Communicatie, blijkt dat leken het eventuele gevaar van basisstations groter achten dan het gebruik van mobiele telefoons. Wetenschappers daarentegen zien die verdeling juist omgekeerd. Voor de perceptie bij het algemene publiek spelen dan ook andere argumenten dan voor wetenschappers. De laatsten letten bijvoorbeeld op meetbare waarden, zoals de afstand tot de bron en de manier waarop mensen blootgesteld worden aan de elektromagnetische velden. Het grote publiek baseert zijn perceptie meer op sociale factoren, bijvoorbeeld of er een keuzemogelijkheid is om blootgesteld te worden of niet. Ook zijn vertrouwen in degene die het vermeende risico teweegbrengt en ervaringen met soortgelijke risico’s in het verleden bepalend. Straling, zoals blootstelling aan elektromagnetische velden in de volksmond al snel heet, heeft een negatieve klank door ongevallen met nucleaire technologieën. De beleving van potentiële risico’s heeft dan ook een sterke emotionele component. Reden te meer om duidelijke taal te spreken, concludeert Mark Bogers, beleidsmaker bij de Europese Commissie op het gebied van telecommunicatieapparatuur. "Discussies over het nemen van voorzorgsmaatregelen moeten niet gebruikt worden om de publieke perceptie aan de kaak te stellen. Daarmee bevestig je zorgen die leven onder de bevolking", meent Bogers. "Er is behoefte aan goede communicatie over risico’s. Dat houdt bijvoorbeeld in dat het niet zinvol is steeds te reageren op individuele onderzoeksrapporten." Hij vindt dat het de taak van overheden en beleidsmakers is om consistent te zijn, zich te baseren op wetenschappelijk onderzoek en niet populistisch te werk te gaan. Bogers hekelt dan ook de lidstaten die toestaan dat lokale overheden aanpassingen maken aan regels en normeringen op basis van zorgen van individuele burgers. Bogers: "Dit cliëntelisme is niet op wetenschap gebaseerd en zorgt ervoor dat beleid onvoorspelbaar wordt." Bij het in de hand houden van de perceptie van de risico’s bij het publiek draait het erom dat de industrie eerlijk is in zijn informatie en geen feiten achterhoudt, adviseert Durrenberg. Alleen zo bouwt de sector aan zijn geloofwaardigheid, die een belangrijke succesfactor is in de communicatie rond risico’s. "Het is in ieder geval handiger de beperkte middelen en budgetten voor onderzoek in te zetten voor gericht onderzoek aan goedgedefiniëerde problemen dan aan het uitgooien van netten in de hoop iets op het spoor te komen", concludeert hoogleraar psychologie Heinz Gutscher van de Universiteit van Zürich.