Overheden massaal in de fout bij aanbesteden

Ook in Nederland troffen de onderzoekers missers aan tussen de softwaretenders. Ze geven als voorbeelden de gemeente Hoogeveen, die vraagt om Microsoft Office, de Nederlandse Bank, met een verzoek om IBM- en Microsoft-software, het rekencentrum van Defensie DTO op zoek naar diensten van IBM, de Belastingdienst, op zoek naar een exclusief contract met SAP en het ministerie van Landbouw, vragend naar Oracle. Een rondgang langs duizend overheidsinstellingen in de EU toont aan dat voor 33 procent ervan compatibiliteit met het huidige IT-systeem het belangrijkste is. UNU-MERIT-onderzoeker Rishab Ghosh: “Dit veroorzaakt impliciete vendor lock-in. Het maakt van een opdracht die bedoeld is voor vijf jaar, een order voor tien of vijftien jaar.”De onderzoekers keken naar 3615 recente softwaretenders van overheidsinstellingen in de EU. In 36 procent daarvan wordt gevraagd naar Microsoft, 20 procent noemt Oracle, 12 procent vraagt om IBM, 11 procent SAP en 10 procent Adobe. Ghosh: “Alsof je vraagt om Volkswagens en denkt dat ieder bedrijf ze kan leveren.”De hoge kosten die nodig zijn voor het overstappen naar alternatieve software vormen de belangrijkste reden om in een tender de applicatie of de leverancier te specificeren, blijkt uit het rapport. “Overheden kunnen deze verborgen kosten meestal niet eens kwantificeren, en daarom laten ze het maar achterwege”, zegt Ghosh. “Ze moeten ze juist inperken, en als dat niet kan, uitkijken naar alternatieven.”In Malaga manoeuvreert de vertegenwoordiger van het project van de Europese Commissie, Karel De Vriendt, voorzichtig. “Bedrijven die door zo’n tender worden uitgesloten, hebben het recht om te protesteren. Desnoods moeten ze de overheidsinstelling voor de rechter slepen.” Dat gebeurt in praktijk niet, noch door grote, noch door kleine maar strijdlustige ICT-bedrijven. IBM Nederland bijvoorbeeld is blij met het rapport maar wil niet antwoorden op de vraag of het ooit geprotesteerd heeft tegen een foute tender. Simon Phipps, topman voor open source bij Sun Microsystems, weet wel waarom. Met protesteren jagen wij onze klanten tegen ons in het harnas, zegt hij. “Het rapport laat zien dat dit soort discriminatie in heel Europa veel voorkomt. Protesteren is voor gediscrimineerde bedrijven veel en veel te kostbaar en tijdrovend. Het is al moeilijk genoeg om zaken te doen.” Phipps hoopt dat de commissie in het rapport aanleiding ziet om in te grijpen. “Laat ze een ombudsman aanstellen, die overheden op hun vingers tikt als ze verkeerde tenders uitschrijven.”Valentijn Sessink, medeoprichter van de Amsterdamse open-sourcedesktopspecialist OpenOffice, zinkt de moed in de schoenen. Sessink kijkt al jaren naar overheidstenders, vertelt hij. Sinds 2002, toen er luid geprotesteerd werd tegen het Microsoft-raamcontract voor de gemeente Den Haag, is er volgens hem niets veranderd. “Alle overheidstenders maken nog steeds deze fout. Ik heb er de afgelopen maanden slechts een gezien die zich netjes beperkte tot technische specificaties. Gemeenten vragen schaamteloos om Microsoft XP of Vista. Hallo overheid: dit is géén eerlijke markt.”Het ministerie van Economische Zaken ziet het rapport als een steun voor het beleid om overheden aan te sporen meer open standaarden en open source te gebruiken. Overheden moeten bij ICT-inkoop open standaarden gebruiken of met een zeer goed verhaal komen waarom dit niet kan, aldus het ministerie, en open-sourcesoftware moet gelijke kansen krijgen in aanbestedingen. Een woordvoerder voegt toe dat de spelregels hiervoor heel binnenkort nog eens rondgestuurd worden naar alle overheidsinstellingen.SP-Tweede Kamerlid Arda Gerkens is minder gerust. “Dat zelfs de Nederlandse Bank en de Belastingdienst dit fout doen.” Ze wil het ministerie van Binnenlandse Zaken gaan vragen hoe het zit met overheidsdesktop GOUD. “Ook die tender is toegeschreven naar Microsoft. Zo komen we dus nooit van die erfenis af. Het is goedkoop op de korte termijn, maar duur op de lange termijn.”