‘Wachten op een koud station’

Een mobiele applicatie is ontworpen voor gebruikers die ‘on the move’ zijn. Het grote voordeel van deze applicaties is dat gebruikers altijd en overal kunnen beschikken over voor hen relevante informatie. Dit is echter geen garantie voor acceptatie, ontwikkelaars moeten rekening houden met de beperkingen en unieke eigenschappen van dit kanaal en de impliciete verwachtingspatronen van eindgebruikers. Ontwikkelaars kunnen niet volstaan met het verkleinen van de Graphical User Interface (GUI). Een van de grootste uitdagingen bij het ontwerpen van mobiele applicaties is dat de beperkingen van het apparaat zeer bepalend zijn. Het handzame formaat heeft zijn prijs: kleine beeldschermen, andere (beperktere) invoermechanismen, beperkt applicatiegeheugen, een beperkte verwerkingskracht van de CPU en korte levensduur van accu’s. Ook al heeft een mobiel apparaat vaak meer dan 64 Mb werkgeheugen beschikbaar, als een applicatie meer dan 4 Mb werkgeheugen in beslag neemt wordt het vaak problematisch voor de werksnelheid van het apparaat. Een veel gekozen oplossing is om de applicaties tijdens executie modulair te laten laden. Ook processorbelasting en het daarmee samenhangende stroomverbruik is zeer belangrijk voor de bruikbaarheid van applicaties. Het is bovendien niet voorspelbaar of de gebruiker de beschikking heeft over een netwerkverbinding. Een mobiel apparaat kan zich in zeer uiteenlopende omgevingen bevinden, hetgeen veel impact heeft op de netwerkverbindingen. Warmtewerende beglazing kan GSM/GPRS-netwerken volledig onbruikbaar maken. Ook zijn GSM- en Wireless Lan-netwerken nooit 100 procent dekkend. Daarom is het van groot belang hoe men omgaat met de opslag van data. Kan de gebruiker doorwerken met lokaal opgeslagen data? Moet de applicatie automatisch proberen de verbinding weer te herstellen? Deze en eerder genoemde ontwerpkeuzes zijn van grote invloed op het gebruikersgemak en de gepercipieerde robuustheid van mobiele applicaties. Niet alleen de hardware is anders, ook de gebruiker benadert een applicatie anders dan een desktopgebruiker. Zit een desktopgebruiker vaak rustig alleen achter zijn desktop, de mobiele gebruiker zit dat per definitie niet. Die kan zich letterlijk overal bevinden en overal mee bezig zijn. De gebruiker zal dus relatief weinig geduld en aandacht hebben voor het apparaat en de daarop draaiende applicaties. Goede mobiele applicaties zijn daarom ‘gebruikerscentrisch’ in plaats van ‘applicatiecentrisch’: de gebruiker en zijn gebruikssituatie staan centraal en de applicatie speelt een ondergeschikte rol. Om applicaties goed te laten aansluiten op de omgeving van een gebruiker is kennis nodig van hoe omgevingsfactoren zoals plaats, tijdstip, sociale situatie, de informatiebehoefte en interfacepreferenties van gebruikers beïnvloeden. Enkele voorbeelden van omgevingsfactoren die van belang zijn voor mobiele applicaties: • -Is de gebruiker in staat om gericht aandacht aan de applicatie te besteden of ligt de aandacht nadrukkelijk op andere zaken? • -Hoeveel detail kan de gebruiker waarnemen op het beeldscherm? • -Zijn audio- en videosignalen bruikbaar en worden deze in de omgeving geaccepteerd en waargenomen? • -Hoe nauwkeurig kan de gebruiker het apparaat bedienen? Is de gebruiker in staat om met een stylus gedetailleerd zaken te bedienen of kan hij slechts met vingerknoppen zeer grote buttons bedienen? OV-reiswijzer Mobiele applicaties die automatisch rekening houden met dergelijke omgevingsfactoren, ook wel omgevingsbewuste applicaties genoemd, staan nog in de kinderschoenen. De grote vraag voor ontwikkelaars is wat goede voorspellers zijn van de informatiebehoefte en interfacepreferenties van gebruikers. Vooralsnog maken omgevingsbewuste applicaties vooral gebruik van locatie, snelheid, hartslag en andere fysieke kenmerken van de gebruiker om diensten aan te passen aan de omgeving. Er zijn mobiele applicaties op de markt die op een goede manier rekening houden met de omgeving. Een van de beste voorbeelden hiervan is de OV-reiswijzer. Deze applicatie houdt rekening met het feit dat veel mobiele gebruikers de applicatie gebruiken tijdens het lopen naar een trein of tijdens het wachten op een koud station. De gebruikersinterface is zeer sober gehouden met enkele zeer eenvoudige drop-downmenu’s en grote buttons, waardoor er weinig kans op verkeerde handelingen is. Door de haast en eventuele koude is de vaak handgeschreven input van gebruikers ook vaak zwaar verminkt. Hier is rekening mee gehouden door slimme waarden te kiezen voor de invoervelden: zelfs bij veel schrijffouten (meer dan 60 procent van de input kan fout zijn) laat de applicatie de meest waarschijnlijke stations zien waarbij in de getoonde stations zeer vaak de juiste zit. Hierdoor is de gebruikersinterface dus zeer robuust tegen het ingeven van gedeeltelijk foutieve invoer en is de applicatie in gehaaste situaties toch nog goed te gebruiken. Een ander voorbeeld is TomTom. Deze navigatieoplossing registreert de snelheid van het voertuig en verandert de schaal van de kaart naarmate het voertuig sneller rijdt, zodat de gebruiker altijd de juiste reactiesnelheid heeft. Tijdens het navigeren worden alle buttons zeer groot getoond, zodat deze eenvoudig met één vinger bediend kunnen worden. Ook schakelt de applicatie boven een specifieke (zelf te bepalen) snelheid over naar een andere gebruikersinterface: de bewegende kaarten worden vervangen door zeer groot getoonde pijlen. Trainingsschema’s Mobiele apparaten zijn een onderdeel van een groter geheel, een informatieketen waarbij ze slechts een aanvulling zijn op en geen vervanging van andere apparaten. Het is dan ook een vervelende eigenschap als gegevens ‘opgesloten’ blijven op de PDA: het vermindert de waarde van de applicatie voor de gebruiker. Het in het veld raadplegen en kleinschalig modificeren van projectplannen kan heel goed met een PDA gebeuren. Desktops daarentegen zijn geschikter om grote hoeveelheden data te presenteren ten behoeve van analyse en het verkrijgen van overzicht. Met MySportTraining bijvoorbeeld kunnen sporters een uitgebreid trainingsschema via een desktop invoeren en vervolgens met een PDA synchroniseren. Op de PDA kunnen gebruikers een beperkte periode terugkijken in de historie van trainingsschema’s voor het geval er aanpassingen tijdens een training noodzakelijk zijn. Via de desktop kunnen gebruikers veel verder terugkijken, wat belangrijk is voor (trend)analyse en planning van nieuwe trainingen. Een mobiel apparaat betekent ook weinig ruimte voor duplicatie van handelingen. Doordat mobiele apparaten verregaand gestandaardiseerd zijn als platform (PIM-functionaliteit is altijd aanwezig) is het moeilijk te verklaren als er geen integratie mee plaatsvindt. Zo heeft TomTom bijvoorbeeld een verregaande integratie met het adressenbestand: je kunt vanuit het adressenbestand gewoon aangeven dat een reis naar een bekende moet gaan. Dit omdat het onmogelijk is om uit te leggen dat iemand een adres op zeer complexe wijze moet ingeven terwijl dit zich al lang op het apparaat bevindt. Een vergelijkbare oplossing vindt men in MySportTraining: als daar een training wordt afgesproken dan wordt deze automatisch ook in de agenda van de gebruiker ingepland. Hierdoor ontstaat een coherent geheel van applicaties die samenwerken om een gebruiker optimaal gebruik te laten maken van de beperktere mogelijkheden die tot zijn beschikking staan. Bij het ontwerpen van een applicatie moet er expliciet aandacht zijn voor het gevoel van vrijheid van de gebruiker. Gebruikers associëren mobiliteit, mede door de reclamecampagnes van operators, met de vrijheid te doen en te laten wat ze willen. Een goede mobiele applicatie versterkt dit vrijheidsgevoel. Niets is zo vervelend voor een mobiele gebruiker als informatie nodig hebben en er vervolgens achter komen dat de infrastructuur dit niet of slechts met zeer veel moeite toelaat. De gebruiker krijgt dan het gevoel dat hij eigenlijk de ene afhankelijkheid heeft ingewisseld voor de andere: was hij vroeger afhankelijk van een fysieke aansluiting, nu is hij dat van de beschikbaarheid van een soms moeilijk te bereiken draadloze netwerkverbinding. Zonwering Mobiele vrijheid hoeft niet noodzakelijkerwijs te betekenen dat gebruikers ‘always connected’ zijn. Sterker nog, een sterke afhankelijkheid van het internet via bijvoorbeeld GPRS is in de praktijk vaak ongewenst door de hoge kosten en instabiliteit van netwerkverbindingen. In de praktijk volstaat het vaak om de belangrijkste informatie op een mobiel apparaat op te slaan en deze informatie snel en efficiënt te synchroniseren als de gebruiker het noodzakelijk acht zeer actuele informatie te hebben. Een zuivere web-basedapplicatie heeft tot gevolg dat er een zeer sterke afhankelijkheid van een GPRS-verbinding ontstaat. Zo is een webbased logistiek plannings- en registratiesysteem voor uiterst mobiele medewerkers volledig nutteloos als zij zich regelmatig in een modern gebouw met zonwerende ruiten bevinden, omdat daar GSM/GPRS-verbindingen uitermate onstabiel zijn. Het gevolg hiervan is dat de gebruiker op beslissende momenten alsnog geen toegang heeft tot zijn kritieke data, wat dus eigenlijk de applicatie onbruikbaar maakt. Door middel van synchronisatie kan de gebruiker relatief goedkoop zijn gegevens actualiseren of publiceren. Zo kan een gebruiker dus een afweging maken of de kosten opwegen tegen de meerwaarde van actuelere gegevens. Slimmere mechanismen versturen zelfs alleen de gewijzigde gegevens. Dus ontwikkelaars moeten goed nadenken of een webapplicatie echt noodzakelijk is of dat een minder sterke koppeling tussen netwerk en apparaat volstaat. Door naar een relatief ontkoppeld model te gaan wordt de voortdurend onderhouden internetverbinding vervangen door een on-demandverbinding, hetgeen het gevoel van vrijheid vergroot, in plaats van verkleint. De kunst is om de unieke eigenschappen van mobiele applicaties optimaal te benutten en de beperkingen van mobiele applicaties te reduceren. Jaap van Ekris is adviseur en docent bij Cibit|Serc ICT-adviseurs en ‘Microsoft Most Valuable Professional’ op het gebied van Mobile Devices. Edward Faber is als wetenschappelijk onderzoeker en projectmanager werkzaam bij het Telematica Instituut, Enschede.Batterijen Het is zeer belangrijk om te kijken naar het gebruik van de zeer schaarse resources (zoals batterijlevensduur, geheugenruimte en CPU-cycles) van een applicatie. Hutchison Whampoa introduceerde onlangs zijn UMTS(3G)-dienstverlening in Groot-Brittannië en Italië. De kwaliteit van de dienstverlening liet sterk te wensen over: het downloaden van een filmpje duurde minuten en bij regelmatig gebruik was de batterij binnen twee uur uitgeput, hetgeen resulteerde in een volledig onbruikbaar apparaat. Bediening Eenvoudige bediening in normale gebruikssituaties is van zeer groot belang. Navigatie-oplossingen werken typisch met een zeer groot afgebeelde kaart. Enkele pakketten kennen louter een bediening via zeer kleine buttons die in de praktijk alleen met de stylus te bedienen zijn. Hierdoor wordt de applicatie redelijk applicatiecentrisch: men moet met de volle aandacht de applicatie bedienen. waardoor men tijdens het rijden niet de applicatie kan bedienen zonder een direct gevaar op de weg te vormen. Een ontwikkelaar besefte dat ook en heeft dus expliciet de bediening tijdens het rijden geblokkeerd. In de praktijk wordt hierdoor de oplossing voor de gebruiker zeer slecht bruikbaar: reageren op een veranderde eindbestemming, het opvragen van een alternatieve route of handelen op een filemelding wordt in de praktijk dus onmogelijk. Anticiperen Een zeer geavanceerd voorbeeld van het anticiperen op de omgeving van de gebruiker is Live Contacts. Door de slimme combinatie van de sociale situatie van gebruikers kan men mobiele applicaties intelligenter maken, in dit geval de instant messaging client. Uit onderzoek blijkt dat kenniswerkers steeds meer gebruik maken van sociale context- informatie om vast te stellen of, en zo ja hoe ze iemand het beste kunnen bereiken: via e-mail, instant messaging of de telefoon. Live Contacts combineert de informatie van de ingebouwde agenda, de huidige locatie en status van de instant messenger tot een ‘advies’ aan anderen hoe de eigenaar op dat moment het liefst benaderd wil worden. Op deze manier worden contacten minder op een ongewilde manier gestoord en irritaties voorkomen. Ontwerprichtlijnen Belangrijke ontwerprichtlijnen voor het ontwikkelen van mobiele applicaties zijn de volgende. • -Het kleine beeldscherm, de beperkte levensduur van batterijen, het beperkte werkgeheugen en de beperkte snelheid zijn zeer bepalend voor de kwaliteitsperceptie van applicaties. • -Mobiele applicaties moeten gebruikerscentrisch zijn in plaats van applicatiecentrisch. Door gebruik te maken van contextinformatie zoals plaats, tijdstip en sociale situatie wordt de applicatie omgevingsbewuster. • -Dubbel opslaan van gegevens en overbodige handelingen op het apparaat zijn uit den boze. • -Goede applicaties benadrukken dat mobiele apparaten geen vervanging zijn van maar een aanvulling op bestaande apparaten. • -Probeer de vrijheidsbeleving van gebruikers te versterken: mobiele vrijheid is niet hetzelfde als ‘always-on’.