Linux simPC creëert unieke open source lock-in
ICT is sinds de introductie van de pc in de zeventiger jaren uit de beslotenheid van specialisten gebroken en gemeengoed geworden, maar dat zegt niets over complexiteit of gebruiksvriendelijkheid. Hierin wil Secure Internet Machines (SIM) B.V. first-time users tegemoet komen. Als one-stop dienstverlener biedt de firma hardware aan, met minder functionaliteiten en een sterk vereenvoudigde grafische interface. Kopers van de zogenoemde simPC sluiten verplicht een abonnement met SIM af voor 10 euro per maand en een minimale looptijd een jaar, exclusief toegang tot Internet. Weliswaar staat hen de keuze van de ADSL-dienstverlener vrij, de koop van de computer kan niet plaatsvinden zonder abonnement voor beheer, beveiliging en software-updates. Behalve de exclusiviteit van de dienstverlening roept het ontbreken van vrije softwarekeuze vragen op. Pre-installed Gentoo Linux en open source-applicaties creëren samen met de omstandigheid dat de gebruiker zelf geen programmatuur kan installeren, ook softwarematig een lock-in situatie. Dat is opmerkelijk, nu minister Brinkhorst bij de introductie op 31 augustus, het open source-karakter van de simPC juist roemde. Je kan zeggen dat Secure Internet Machines, die de simPC met subsidie van het ministerie van EZ ontwikkelde, voor een novum zorgt: de open source lock-in. De koper wordt namelijk gedwongen uitsluitend de op de machine geïnstalleerde OSS-computerprogramma’s te gebruiken en daarbij de diensten van uitsluitend één OSS-leverancier af te nemen. Volgens de gemeenschappelijke juridische systematiek van open source software heeft iedere licentienemer echter het recht een computerprogramma van ander te kopiëren, verder te ontwikkelen, door te leveren en er allerlei diensten op aan te bieden. Dat hebben de makers van de simPC als entrepreneurs in de informatiesamenleving zelf in praktijk gebracht. Maar vervolgens zien wij dat zowel kopers als derden het technisch onmogelijk wordt gemaakt bugs op te lossen of de software aan te passen, terwijl de bewuste programmatuur toch onder de juridische noemer van ‘open source’ valt. Dat is strijdig met de uitgangspunten in het algemeen en de licentievoorwaarden in het bijzonder, net zoals het niet mee leveren of anderszins beschikbaar te stellen van de broncode. Wat zijn de juridische consequenties? Wie de voorwaarden van een open source-computerprogramma schendt, verliest in beginsel automatisch zijn gebruiksrecht, zo blijkt bijvoorbeeld uit de GPL-licentie waaronder de Linux-kernel wordt verspreid. Dat impliceert dat SIM niet gerechtigd is de op de simPC geïnstalleerde software aan kopers van de simPC te verstrekken. Sterker nog, omdat een geldige titel voor levering ontbreekt, wordt de software in beginsel illegaal. Gelukkig bevat de GPL-licentie een vangnet op grond waarvan de licentienemer in dit soort situaties toch over een geldig gebruiksrecht kan beschikken. Hij is dan op zijn beurt wel verplicht ‘volledig in overeenstemming’ met de GPL-licentie te handelen. Contractual compliance dus. Helaas kan de koper van de simPC hieraan niet voldoen, omdat de beveiliging van het informatiesysteem hem opzettelijk verhindert de software te verveelvoudigen, aan te passen en te distribueren. Kortom, de koper ontbeert zelfs in tweede instantie een geldige licentie. Nog een ander punt. Ook een leverancier die zijn (deels) eigen ontwikkelde programma onder een bepaalde open source-licentie aanbiedt, moet zich aan de regels houden. Uit Duitse jurisprudentie in de Sitecom-zaak (2004) volgt onverkort dat de rechter een GPL-partij nakoming kan afdwingen. Zo werd leverancier Sitecom verplicht om naast de runcode de broncode gratis ter beschikking te stellen. Natuurlijk mag Secure Internet Machines Linux en open source-applicaties geheel naar eigen idee kopiëren, wijzigen en verder verspreiden, maar uitsluitend conform de voorschriften van de licentie waarmee de oorspronkelijke softwarecode gepaard gaat. In geval van de GPL-licentie voor de Linux-kernel betekent dit dat de kopers van de simPC precies dezelfde rechten als hun leverancier SIM moeten krijgen en kunnen uitoefenen. Naast de rechtsvraag of de koper van de simPC geldige licenties heeft, is SIM verplicht, eventueel pas op verzoek, de broncode van alle open source-programma’s die de simPC bevat, royalty-free ter beschikking te stellen. Aan kopers van de pc en aan concurrenten. ag • 16-09-’05