Van apatisch naar alert

Even leek het hoopvol. Na de verkiezingen werd al snel een vaste Kamercommissie Digitale Zaken aangesteld. Informateur Mariette Hamer bestempelde digitalisering als één van de topprioriteiten voor de toekomst van Nederland. En de roep om een minister van Digitale Zaken klonk steeds breder. Eindelijk, dacht ik, komt er schot in de zaak.

Maar zoals wel vaker is de Haagse werkelijkheid weerbarstig. De formatie liep vast door onderlinge tegenstellingen en geruzie, met als gevolg dat inhoudelijke dossiers, hoe wezenlijk ook, op een zijspoor raakten. En dat terwijl digitale technologie -van 5G tot AI en van encryptie tot energieverbruik- ons voor grote uitdagingen stelt.

Allereerst hebben we te maken met serieuze inmenging vanuit geopolitieke grootmachten als Rusland en China. Terwijl Poetin westerse democratieën met desinformatie probeert te ontwrichten, doet het regime van Xi Jinping herhaaldelijke pogingen om strategische informatie van de EU en de VS te stelen via digitale sluiproutes. Veiligheidsdiensten en adviescolleges waarschuwden al herhaaldelijk voor deze dreiging, maar een serieuze investering in cybersecurity bleef vooralsnog uit.

Ten tweede zijn we collectief afhankelijk geworden van de (platform- en cloud)diensten van techreuzen als Facebook, Amazon en Google. De op big data gebaseerde macht van deze bedrijven, niet alleen de marktmacht maar ook de mediamacht, is zo groot dat politieke tegenmacht nodig is. Daar is haast iedereen het over eens, reguleren en zelfs opknippen lijkt logisch. Maar politici vinden het onderwerp dusdanig groot en complex, dat ze al jaren vervallen in apathie.

Tot slot -en paradoxaal genoeg- vormen democratische overheden zelf ook een bedreiging van onze rechtsstaat. Zoals de toeslagenaffaire heeft laten zien, kan de eindeloze datahonger van moderne controlestaten in het digitale tijdperk ten koste gaan van burgerrechten, in dit geval met ingrijpende gevolgen voor duizenden gezinnen. Hoewel de intenties -coronabestrijding, de nationale veiligheid en fraudeaanpak- vast goed zijn, is de maatschappelijke schade groot.

Om digitalisering enerzijds aan te jagen en anderzijds te begrenzen danwel bij te sturen, zijn alerte politici nodig. De Tweede Kamer hoeft daarbij niet te wachten op het eindeloze formatieproces. Ze kan haar tanden in deze thema’s zetten door zelf het initiatief te nemen voor een menselijke samenleving in het digitale tijdperk.