Wie bepaalt ons handelen?

De extreme gevolgen van deze 'software-enabled shifts' voor onze maatschappij zijn nog nauwelijks in kaart gebracht. Die gevolgen hebben betrekking op de manier waarop wij werken, informatie verkrijgen, communiceren met ons persoonlijke netwerk via allerlei sociale media, gegevens uitwisselen met onze dienstverleners (bijvoorbeeld met onze huisarts), betalingen doen of onze energievoorziening sturen. De moderne mens is niet alleen 'always on, always connected' maar wordt in toenemende mate in zijn denken en handelen gestuurd door zijn informatienetwerk (net zo goed als hijzelf anderen stuurt). Zonder ‘connectie’ lijken we niet meer te kunnen leven.

Dat roept de vraag op in hoeverre wij nog echt vrij kunnen beslissen en handelen – een vrijheid die wij hoog in het vaandel hebben, althans in onze westerse maatschappij. Worden wij langzamerhand niet geconfronteerd met een ‘big brother-systeem’ dat ons het werk uit handen neemt en dat apparatuur en machines zelfstandig aanstuurt – zonder onze directe inmenging? Dat begint er langzamerhand steeds meer op te lijken.

Bovendien wordt dat systeem snel groter en complexer, en is het volgens deskundigen op het gebied van kunstmatige intelligentie (AI) te verwachten dat dergelijke systemen zich uiteindelijk intelligent zullen gaan gedragen. In deze visie is het niet zo dat die systemen zijn 'ontworpen' als intelligente systemen, maar dat één of andere vorm van intelligent gedrag een emergente eigenschap is van een complex systeem dat wij mogelijk net zo min begrijpen als onze eigen intelligentie.

De enorme impact van AI is in oktober door de VS hoog op de politieke agenda gezet, zoals blijkt uit het rapport 'Preparing for the Future of Artificial Intelligence'. Daarin wordt de verwachte dominante positie van AI erkend en worden 23 aanbevelingen gedaan om de ontwikkelingen in goede banen te leiden. Helaas moeten we constateren dat de discussie over de gevolgen van IT voor de Nederlandse maatschappij nog nauwelijks op gang is gekomen – laat staan dat deze onderwerpen op de politieke agenda zijn gezet. Hierbij moet worden opgemerkt dat ‘de politiek’ van IT de ballen verstand heeft, zoals ook bleek uit de dubieuze resultaten van de parlementaire enquête in 2014. Ook hier kan het ontbreken van adequate overheidsregie leiden tot ernstige ongelukken met betrekking tot onze veiligheid en onze privacy. Dat toont opnieuw aan hoe urgent de aanstelling van een ICT-minister in het volgende kabinet is.