Lokale overheden nog actief op TikTok, ondanks negatief advies van kabinet

*In een vorige versie van dit artikel stond dat gemeente Breda een account op TikTok heeft. Dit blijkt bij nader inzien geen account van gemeente Breda te zijn.

In maart liet staatssecretaris Van Huffelen in een brief aan de Tweede Kamer weten dat het gebruik van TikTok op telefoons van ambtenaren van de rijksoverheid per direct wordt ontraden. Ambtenaren werd gevraagd de app te verwijderen van hun werktelefoons. Die toestellen kunnen voortaan - om spionage te voorkomen - alleen nog toegestane apps installeren, wat wordt afgedwongen met beheersoftware. Ook de Belastingdienst heeft haar medewerkers gevraagd apps als TikTok van hun werktelefoons te verwijderen, uit vrees dat die gebruikt zouden kunnen worden om mensen te bespioneren, zo liet een woordvoerder weten aan AG Connect, iBestuur en Binnenlands Bestuur.

Sommigen in actie, sommigen niet

Kort na de adviezen van de rijksoverheid kwamen diverse lokale overheden in actie, waaronder de gemeenten Amsterdam en Eindhoven. “Medewerkers en raadsleden moeten per direct mogelijke installaties van deze apps op gemeentelijke apparaten verwijderen. De gemeente gebruikt TikTok niet voor gemeentelijke dienstverlening”, schreef de gemeente Amsterdam in een persverklaring.

Maar uit een inventarisatie van AG Connect blijkt dat diverse gemeenten nog over officiële TikTok-accounts beschikken, waaronder de gemeenten Lansingerland, Den Haag en Haarlemmermeer. Ook andere lokale overheden zitten nog op het social network, zoals de provincie Limburg en waterschap De Dommel.

Ook zijn er burgemeesters die een persoonlijk account hebben op de Chinese app, zoals die van gemeente Leidschendam – Voorburg. Burgemeester Martijn Vroom bestiert een goedlopend account waarmee hij veel jongeren in zijn gemeente weet te bereiken. Hij lijkt echter, nadat onder meer burgemeester Jan Hamming van Zaanstad stopte, één van de laatste ‘TikTokkende’ burgemeesters.

AIVD om advies gevraagd 

Het lijkt echter een kwestie van tijd voor ook Vroom afstapt van TikTok, zo valt op te maken uit de reactie van een woordvoerder. “Onze burgemeester Martijn Vroom vindt sociale media belangrijk en is zich bewust van de landelijke discussie over dit medium. Hij is dan ook met onze Chief Information Security Officer in overleg om te kijken wat hij met zijn TikTok-account gaat doen.” Vanuit de gemeenteraad van Leidschendam – Voorburg zijn inmiddels ook vragen gesteld over het gemeentelijk beleid inzake TikTok. “Ook ter beantwoording daarvan zijn we bezig een standpunt te bepalen. Daartoe zoeken we momenteel contact met zowel de VNG, alsook de AIVD voor advies.”  

De Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) werkt sinds enkele weken aan duidelijke werkafspraken voor gemeenten rondom Tiktok. Voorop staat dat gemeenten te allen tijde zelf bepalen of zij wel of niet een TikTok-verbod instellen voor bestuurders en ambtenaren. In eerste instantie lijkt de koepelorganisatie geen groot voorstander van het verbieden. “VNG lijkt een verbod minder zinnig dan in het algemeen afspraken maken met medewerkers over het privégebruik van zakelijke apparatuur en het gebruik van privéapparatuur voor zakelijke doeleinden”, zo laat VNG erover weten. 

Meer gevaarlijke apps dan TikTok 

VNG denkt dat de problemen waaronder risico op spionage niet zijn voorbehouden aan TikTok. “Ze gelden voor WhatsApp, Facebook, Instagram, Telegram, Twitter, Snapchat, BeReal, ChatGPT en naar verwachting ook voor toekomstige apps. De AIVD benadrukt dit aspect ook. Het is dus de vraag of een verbod op een app de risico’s wegneemt, en of er ook nadelen zijn aan het verbieden van het gebruik van een app.” 

Amsterdam is één van de gemeenten die inmiddels al een duidelijke keuze hebben gemaakt. Nu gebruik van TikTok risico’s op spionage met zich mee lijkt te brengen, worden bij de gemeente alle risicovolle applicaties onder de loep genomen. Niet alleen TikTok, maar alle apps uit landen met een aanvallend cyberprogramma tegen Nederland en tegen Nederlandse belangen worden door de gemeente geweerd.  

‘Zorgvuldigheid staat voorop’ 

VNG vindt dat zorgvuldigheid rondom apps voorop staat en stelt dat burgers bereikbaar zijn via sociale media, waardoor het gebruik van deze kanalen voor de hand ligt. De organisatie ontwikkelt daarom momenteel een handreiking voor gemeenten waarin wordt beschreven hoe zij het beste met TikTok en soortgelijke apps kunnen omgaan. Zorgvuldigheid is hierbij in ieder geval gewenst. 

“Het is belangrijk dat de gemeente bespreekt hoe zij zich wil opstellen op het gebied van sociale media en verschillende expertises bij dit gesprek betrekt. Zo ontstaat ruimte om een weloverwogen positie in te nemen. Waar het op neerkomt, is het nadenken over de doelen en alternatieven en het goed onderbouwen van keuzes”, aldus de VNG. 

Ook bedrijven moeten aan de slag 

Niet alleen overheden denken na over de omgang met apps afkomstig uit landen met een aanvallend cyberprogramma. Ook bedrijven moeten hiermee aan de slag. Security-expert Piet Kerkhofs van Eye Security ziet het verbod vanuit de landelijke overheid dan ook vooral als een wake-up call voor CFO’s, zo vertelde hij aan vaktitel CFO, zusterpublicatie van AG Connect, Binnenlands Bestuur en iBestuur. 

“Bedrijven moeten het beleid met betrekking tot het gebruik van mobiele telefoons, data en privacy nu echt goed onder de loep nemen. Belangrijke beslissingen moeten en kunnen niet langer uitgesteld worden.” Bestuurders die het gevoel hebben dat de afweging niet voldoende is gemaakt moeten het volgens Kerkhofs in elk geval bespreekbaar maken. “Technisch gezien is in principe alles mogelijk, zonder dat collega’s hier al te veel last van hoeven te ondervinden. Maar uiteindelijk moeten de beveiligingsbesluiten natuurlijk wel plaatsvinden.”