Benoem conflict digitalisering en grondrechten

Dat betekent dat we niet een persoon of bedrijf of instelling kunnen aanwijzen als de grote boosdoener of de reddende engel. Was het maar zo gemakkelijk. Om digitalisering in goede banen te leiden, en te zorgen dat grondrechten gerespecteerd worden, is iedereen aan zet.

Dit was ook een van de conclusies van een rondetafelsessie over digitalisering en grondrechten die de KNVI onlangs organiseerde. Toch spelen IT-professionals wel een cruciale rol. Denk daarbij aan productmanagers, functioneel beheerders, projectleiders, architecten, programmeurs en testers: zij bouwen de digitale toepassingen die de samenleving transformeren.

Wij vinden dat zij zich bewuster moeten zijn van de dilemma’s in het spanningsveld tussen digitalisering en grondrechten. Grondrechten van mensen staan boven commercie en digitalisering. Bedrijven, instellingen en overheidsorganisaties moeten een werkomgeving creëren waarin het vanzelfsprekend is dat IT-professionals kritische vragen stellen wanneer ze denken dat grondrechten worden aangetast.

IT’ers kunnen hun bezwaren soms niet uiten

Maar dit is simpeler gezegd dan gedaan. IT-professionals werken in organisaties waar ook andere, vaak commerciële belangen bepalend zijn. En die kunnen botsen met ethische en professionele standaarden. Anders gezegd: er is soms helemaal geen plek om de vinger op te steken en bezwaar te maken. Het is essentieel dat die ruimte op de werkvloer gecreëerd wordt.

In dit verband is het cruciaal dat de besturingsstructuur van projecten voldoende toegerust is om de signalen en bevindingen naar het juiste verantwoordelijkheidsniveau te brengen. Zo kunnen bijvoorbeeld een opdrachtgever en projectleider het projectteam aanmoedigen om aan te geven wanneer de IT-oplossing (in ontwikkeling) grondrechten van mensen dreigt aan te tasten.

Hierdoor krijgen IT-professionals de kans tijdig kenbaar te maken wanneer grondrechten in het geding komen. Ook kunnen ze dit bespreekbaar maken met producteigenaren en/of leidinggevenden. In de praktijk gebeurt dit niet of zelden.

Zo breng je als IT’er grondrechten onder de aandacht

IT’ers kunnen het beste aandacht vragen voor grondrechten, door regelmatig en vanuit de praktijk van alledag concrete vragen te stellen, zoals:

• Wie zal er verliezen en wie zal er baat hebben bij deze oplossing?
• Wie zal er waarschijnlijk het meeste schade ondervinden van deze oplossing?
• Wat kunnen ongewenste bijwerkingen zijn van deze oplossing?

IT-professionals kunnen deze vragen regelmatig en op verschillende momenten stellen, in concrete situaties.

• Ze kunnen deze vragen bijvoorbeeld inbedden in de veel toegepaste ‘agile scrum’-werkmethode.
• Ze kunnen de vragen als non-functionele vragen of standaard ‘story’s’ opnemen in de ‘product backlog’. Op deze manier raken ze nooit uit het zicht van het ontwikkelteam en de producteigenaar.
• De vragen kunnen ook onderdeel zijn van de sprint review, of demo. Dan tonen de professionals een geteste en werkende IT-oplossing getoond aan belanghebbenden of aan mensen die met de oplossing gaan werken. Deze geven feedback op de getoonde oplossing. In die feedbackronde kunnen bovenstaande vragen (opnieuw) worden gesteld.

Bedrijven en de overheid hebben een zorgplicht

Bedrijven en de overheid hebben een zorgplicht om grondrechten van mensen te beschermen bij verdergaande digitalisering. Ze mogen het niet laten gebeuren dat in de digitale samenleving aan deze grondrechten wordt getornd. Als bouwers van de digitale samenleving adopteren IT-professionals impliciet deze zorgplicht.

Dit artikel is doorgeplaatst vanuit de serie Beschaafde Bits van het Rathenau Instituut.