Doe maar langzaam

Ik moest aan deze kreet denken toen ik hernieuwde roep om persoonsvorming las. Persoonsvorming word vaak gezien als het tegenovergestelde van vakkennis. Zo moeten leerlingen volgens het voorgestelde nieuwe curriculum “kritisch en efficiënt omgaan met de continue stroom aan digitale informatie”. Dit is een erg algemeen doel waarbij in principe weinig Nederlands (of wiskunde of aardrijkskunde) bij komt kijken. Maar hoe wordt een leerling geacht dit te leren zonder een concrete praktische casus, zeker in het basisonderwijs? Een vakcontext is bij uitstek geschikt om de stroom aan informatie mee te illustreren, bijvoorbeeld als een leerling informatie over de stelling van Pythagoras moet opzoeken of over aardbevingen in IJsland. Pas met een echte informatiestroom kan een leerling oefenen het kaf van het koren te scheiden. Ook 21e-eeuwse vaardigheden zoals kritisch denken, creativiteit zijn niet aan te leren los van een context.

Ook zelfregulering is een van de door SLO genoemde 21e-eeuwse vaardigheid, en die vaardigheid schuurt ook aan tegen persoonsvorming. Welmoed Vlieger noemde het in Trouw “een ontmoeting van mijn vrijheid met de – vaak weerbarstige – werkelijkheid”. Waar beter dan wanneer je aan moeilijke leerstof werkt, kom je die weerbarstige werkelijkheid tegen? Nooit bleef de kreet “doe maar langzaam, dan gaat het sneller” beter hangen dan toen ik tijdens een belangrijk tentamen een klein zinnetje verkeerd las en de hele uitwerking verkeerd maakte. Ik denk daar vaak aan als ik lesgeef en probeer ook mijn studenten relevante mantra’s mee te geven voor de aanpak van programmeerproblemen (maar ook van het leven): lees goed wat er staat, probeer de zaken van verschillende kanten te benaderen, herken je eigen frustratie en ga op tijd koffie drinken.

Als studenten iets bijna kunnen, werken ze in hun ‘zone of proximal learning’ . Het is net iets te moeilijk, maar niet helemaal buiten hun macht. Die zone is denk ik ook een “zone of proximal persoonsvorming”. Als iets absurd moeilijk is, dan kan ik nog zo zeggen dat het wel lukt, maar dat is niet eerlijk. Ook als iets makkelijk is, dan is “zet goed door joh” een holle frase. Veel studenten die een bètastudie doen, hadden het niet al te moeilijk op het VWO en hebben dus vaak iets te vaak gehoord dat ze “nu echt hun best moesten gaan doen”. Voor hen komt de persoonsvorming pas als ze iets echt moeilijks moeten doen.