Meisjes ‘slimmer’ door lesmethode uit informatica

Het exacte onderwijs is onnodig moeilijk door het niet optimaal benutten van de emotionele en sociale intelligentie, aldus Boltjes. Elke gymnastiekoefening wordt voorafgegaan door een voorbeeld, maar docenten in de lastige exacte vakken beginnen direct bij de hoofdlijnen. Daar hebben jongens minder problemen mee dan meisjes. Ze zetten hun onzekerheid opzij en gaan braaf aan de slag. Meisjes willen eerst de hoofdlijn doorgronden. "Die durven op zo’n moment toe te geven dat ze een formule niet begrijpen", zegt Boltjes. "Met de intelligentie van meisjes is niets mis, maar ze durven hun onzekerheid te tonen. Jongens doen dat niet. Die accepteren de uitleg van de docent." Voorrang Ook het proefschrift van Boltjes begint met voorbeelden. Zo beschrijft ze hoe een moeder de betekenis van een rechthoekig, blauw verkeersbord op een brug in haar woonplaats uitlegt aan haar kind. De jongen weet nog niet wat voorrang is. Zijn moeder wijst hem erop dat een auto stopt om een andere auto voor te laten. Als er later weer twee auto’s met dezelfde snelheid op de brug afkomen, kijkt het tweetal gespannen toe. Als een van de auto’s stopt en achteruit rijdt om de ander door te laten, begrijpt de jongen wat hij ziet. "Zo hoort het, hè mam?", zegt hij tegen zijn moeder. De moeder vergelijkt het voorrang verlenen met het in- en uitstappen van een trein. Daar hoeft geen bord bij, omdat de afspraak is dat de mensen eerst uitstappen voordat anderen naar binnen gaan. Bij het verkeersbord is de afspraak dat het verkeer in de richting van de rode pijl voorrang moet verlenen. Dan is de jongen duidelijk dat het verkeersbord in een andere situatie dezelfde functie heeft. Dan is hem het voorbeeld van voorrang duidelijk geworden. Op deze natuurlijke manier zou exact onderwijs moeten worden gegeven, vindt Boltjes. Leren is niet ingewikkelder dan het begrijpen van voorbeelden uit het dagelijks leven, stelt ze. Maar in de praktijk gebeurt het tegenovergestelde. "Hoe abstracter de materie, hoe minder er met voorbeelden wordt gewerkt." Dat is volgens haar de reden waarom meisjes, maar ook een grote groep jongens, afhaken. "Ze proberen te begrijpen, wat ze nog niet kúnnen begrijpen." Powerpoint-presentatie Het idee voor het voorbeeldgestuurd onderwijs werd geboren op het BITE-congres in 1998 in Maastricht. Boltjes gaf les op een Hogere Informatica Opleiding en was geïnteresseerd in het onderwerp van het congres: ‘Bringing Information & Communication Technology in Higher Education’. Niettemin stak ze weinig op van de vele presentaties. Tijdens de lunch sprak ze daarover met een tafelgenoot. "Ze laten met een prachtige Powerpoint-presentatie de grote lijnen zien van onderwijs op afstand. Ze vergeten dat ik het iets gemakkelijker begrijp aan de hand van voorbeelden. Met diezelfde laptop kunnen ze net zo goed een programma starten en vóórdoen hoe een student op afstand leert. Dat kan toch met dezelfde apparatuur? In dezelfde tijd? Dan begrijp ik toch veel beter waar het over gaat?" Haar gesprekspartner was het volledig met haar eens. Toen hij opstond voor zijn presentatie zei hij: "Kom maar niet naar mijn lezing luisteren, want ik doe het geen haar beter." Boltjes ziet dat ook in het onderwijs. "Zelfs in een dure talentraining bij de nonnetjes in Vught worden eerst de grammaticaregels getoond, terwijl je daar als cursist niets mee kan." Ze besloot een nieuwe onderwijsmethode te ontwikkelen. De Natuurlijke taal InformatieAnalyseMethode (NIAM) uit de informaticaopleiding van een hogeschool was haar uitgangspunt. "Die is bij uitstek geschikt voor toepassingen van kunstmatige intelligentie, dus ligt het voor de hand dat we deze methode niet alleen kunnen gebruiken om informatie te analyseren, maar ook kunnen gebruiken om onze eigen intelligentie beter te benutten", licht ze toe. Zeven stappen De methode bestaat uit zeven stappen (zie kader). Na afloop van de les staat op het bord zowel een uitgewerkt voorbeeld als de daaruit afgeleide grote lijnen. Dat vinden de studenten plezierig. Bij het maken van opgaven maakten ze veelvuldig gebruik van de duidelijk aangegeven koppeling tussen het voorbeeld en de grote lijnen. Bij het lesgeven volgens deze methode gingen de prestaties van meisjes onmiddellijk met sprongen vooruit. Jongens hebben daarbij meer houvast nodig van de grote lijnen. Ook hun prestaties verbeteren. "Natuurkundeonderwijs dat meisjes aanspreekt, spreekt ook jongens aan. Andersom geldt dit niet", aldus Boltjes. Het voorbeeldgestuurd onderwijs heeft veel overeenkomsten met een andere nieuwe vorm van leren: probleemgestuurd onderwijs. Het verschil is dat voorbeeldgestuurd onderwijs ook klassikaal toepasbaar is. Docenten ervaren het als ‘van achteren naar voren’ lesgeven. Ze voelen zich daar aanvankelijk onzeker over, maar de omschakeling kan in ongeveer vijf lessen plaatsvinden. "Uiteindelijk vinden ze het prachtig en noemen ze het ook een heel plezierige, natuurlijke methode. Ze waren zich er niet van bewust dat ze de lesmethode van hun leraren hadden overgenomen", aldus de promovenda. Boltjes wil haar methode uitwerken in een boek voor de brugklas. Daarin wil ze leraren uitleggen hoe ze hun leerlingen het best bijvoorbeeld breuken of het vervoegen van werkwoorden kunnen leren. Ook hoopt ze een sponsor te vinden voor een kenniscentrum voor voorbeeldgestuurd onderwijs. Er is volgens haar nog veel werk te doen. "In de scheepvaart hebben ze allang door dat duwen efficiënter is dan slepen, maar in de kennistechnologie is de discussie over ‘push and pull’ nog steeds gaande." Voorbeeldgestuurd onderwijs in zeven stappen Stap 1: - -Baken het gebied waarnaar je kijkt af. Stap 2: Geef voorbeelden. Stap 3: - -Koppel de voorbeelden aan grote lijnen. Stap 4: - -Geef de grote lijnen met de begrippen weer. Stap 5: - -Geef minstens twee relevante voorbeelden. Stap 6: - -Zoek overeenkomsten en verschillen. Stap 7: - -Plaats de grote lijnen in de ervaringswereld. Voor meer informatie zie www.voorbeeldgestuurdonderwijs.nl.