Salary Survey - De deprimerende prognose der schoolverlaters

Daarbij gaat het vooral om ICT’ers op hbo- en wo-niveau”, vertelt Ted van Hintum, communicatiemanager bij ICT~Office.
Het opleidingsniveau in de ICT-sector ligt een stuk hoger dan in andere sectoren. Maar liefst 56 procent van de ICT’ers heeft een hbo- of wo-opleiding afgerond, tegen 32 procent van de totale beroepsbevolking. Volgens Miranda Valkenburg van de HBO-I Stichting, koepelorganisatie voor ICT-opleidingen in het hoger beroepsonderwijs, is het voor pasafgestudeerde informatici met een hbo-diploma nooit een probleem geweest om een baan op niveau te vinden. “Zelfs in de magere jaren hebben ze gewoon werk kunnen vinden. Ze werden niet meer uit de collegebanken getrokken zoals eind jaren negentig, en ze moesten weer gewoon zelf sollicitatiebrieven schrijven, maar ze kwamen ook toen redelijk eenvoudig en snel aan de bak.”
In die luxepositie bevonden mbo-ICT’ers zich niet; zij hadden de afgelopen jaren beduidend meer moeite met het vinden van een eerste werkgever. Volgens het rapport ‘Arbeidsmarkt naar opleiding en beroep tot 2010’ van het Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA) duurt die situatie nog wel even voort. Van Hintum van ICT~Office merkt wel dat er onderscheid bestaat tussen de verschillende opleidingsniveaus binnen het mbo. “Door het groeiende tekort is nu een stijgende behoefte aan de bovenkant van het mbo te zien. De mbo-ICT’ers met een opleiding op het laagste niveau zullen wel moeite blijven houden met het vinden van een baan”, verwacht hij.
Kwantitatief tekort
Volgens ICT~Office is het tekort zowel kwantitatief als kwalitatief van aard. Het kwantitatieve tekort komt simpelweg omdat de vraag groter is dan het aanbod. De instroom van ICT-studenten neemt al jaren af en het ziet ernaar uit dat ook komend studiejaar minder studenten zullen kiezen voor een Informatica-opleiding op hbo- of wo-niveau (zie tabel 2).
Volgens de branchevereniging loopt het animo terug omdat te weinig scholieren het juiste profiel kiezen om een ICT-vervolgopleiding te volgen. Dit wordt mede veroorzaakt door een imagoprobleem. “Dit probleem wordt mede door docenten en decanen versterkt, omdat zij een te technisch beeld hebben van de branche. Zij hebben onvoldoende gevoel en kennis over de ICT-branche en -beroepen om de scholieren te enthousiasmeren en goed te adviseren”, stelt Van Hintum.
Volgens Valkenburg is het een groot misverstand dat er een bepaald profiel moet worden gekozen om een ICT-studie te kunnen volgen. “Je kunt met elk profiel een ICT-opleiding op hbo-niveau volgen. Voor Technische Informatica geldt alleen dat wiskunde in het vakkenpakket als eis wordt gesteld, that’s it.”
Valkenburg stelt dat het imagoprobleem voor een groot deel aan de sector zelf te wijten is. “De ludieke wervingsacties waar eind jaren negentig schande van werd gesproken, steken helaas weer de kop op en zijn zeker niet goed voor het imago van de branche. Van al die ballonvaarten, survivaltochten, golfclinics, en aanbrengpremies worden echter alleen de bodyshoppers beter. Niet de ICT-branche zelf. Sterker nog, het brengt de sector schade toe.” Volgens haar kunnen alle inspanningen die er de afgelopen tijd geweest zijn om het imago te verbeteren direct in de prullenbak. “Het bedrijfsleven zorgt ervoor dat het ‘oude’ imago weer in volle hevigheid gaat floreren: ICT? Dat is iets voor cowboys en goudzoekers.”
Volgens Van Hintum is er echter wel een verschil met eind jaren negentig: “Ludieke acties zullen er altijd blijven, maar de branche is echt een stuk volwassener geworden. De meeste bedrijven gaan gelukkig professioneel om met hun werving en selectie”, stelt de ICT~Office-woordvoerder.
Kwalitatief tekort
Het kwalitatieve tekort aan ICT’ers waar ICT~Office het over heeft, komt voort uit een gewijzigde vraag van bedrijven. Relevante ICT-werkervaring en specialistische ICT-kennis alleen is niet meer voldoende. Commerciële en communicatieve competenties, zoals strategisch inzicht en een pragmatische instelling, zijn minstens zo belangrijk. De ondervraagde leden van de branchevereniging zijn over het algemeen tevreden over het niveau van de ICT-kennis en vaardigheden van de afgestudeerde ICT-professionals, maar zij zijn minder tevreden over niet-ICT-aspecten. Van Hintum: “Er is op de hogescholen en universiteiten over het algemeen onvoldoende aandacht voor de ontwikkeling van businesscompetenties. Vooral zaken als klantvriendelijkheid, bedrijfskundig en strategisch inzicht scoren laag.”
Volgens Valkenburg van het HBO-I is dit “pertinente onzin”. “Ik durf te stellen dat er niets mis is met de kwaliteit van de opleidingen die bij ons zijn aangesloten. Juist voor bovengenoemde vaardigheden is er speciale aandacht. Sla onze profielbeschrijving ‘Bachelor ICT’er maar op na.”
Ernstige zaak
Waar ze het wel over eens zijn is dat het verder afnemende aantal afgestudeerde ICT’ers een ernstige zaak is. Van Hintum: “De verwachte tekorten voor de komende jaren baart de sector grote zorgen. Het levert het risico op dat ICT-bedrijven niet aan alle vraag naar innovatieve toepassingen kunnen voldoen. Wat weer negatieve gevolgen heeft voor de economische groei in Nederland”, aldus Van Hintum.
Daarnaast leidt het gebrek aan hoogopgeleide ICT-professionals tot een strijd tussen werkgevers. Dit kan onder meer leiden tot extreem hoge verloopcijfers, exorbitant hoge salarissen en absurde secundaire arbeidsvoorwaardenpakketten.
De branchevereniging hoopt dat het tekort van bijna 10.000 in 2010 in de praktijk lager uit zal vallen, omdat bedrijven gaan anticiperen op een toekomstig gebrek aan gekwalificeerd personeel door bijvoorbeeld werk te verplaatsen naar lagelonenlanden en kennismigranten naar Nederland te halen. In landen als India, China en Oost-Europa zijn immers nog wel voldoende hoogopgeleide ICT-professionals.
Uit de ICT Barometer van Ernst & Young van mei van dit jaar bleek dat het niveau van het werk dat wordt uitbesteed aan lagelonenlanden, toeneemt. “Softwareontwikkeling heeft de helpdesk- en callcenteractiviteiten van de troon gestoten. Het kennisniveau van de activiteiten is hoger en er is meer geld mee gemoeid”, stelt Jacob Verschuur, directeur ICT Leadership bij Ernst & Young, die waarschuwt voor een kennisdrain. “Het tekort aan goed opgeleide ICT’ers in Nederland begint zich te wreken. Nederland leidt te weinig informatici op en blijft hiermee achter op het Europese gemiddelde. Om te voorkomen dat deze schaarste de komende jaren tot grotere problemen gaat leiden, moeten universiteiten, hogescholen en de overheid iets doen aan het ICT-onderwijs en het behoud van de kenniseconomie”, aldus Verschuur.
Offshoring leidt bovendien tot een groeiende behoefte aan ICT’ers met ervaring en vaardigheden op het gebied van projectmanagement, advies en communicatie alhier. Daarnaast vereisen veel ICT-activiteiten, zoals consultancy, aanwezigheid bij de klant in Nederland. “En juist aan ICT-professionals op dit vlak is het tekort het grootst”, stelt Van Hintum.
Structurele oplossing
Om het tekort aan ICT’ers structureel op te lossen, moeten er meer scholieren kiezen voor een ICT-opleiding. Valkenburg: “Aangezien de oriëntatie al in de onderbouw begint, moeten we niet wachten met voorlichten tot ze in de eindexamenklas zitten. Al veel eerder gaan scholieren zich oriënteren en hun richting bepalen. Is een bepaalde richting eenmaal buiten beeld, dan komen ze daar nooit meer op terug. Daarom is het belangrijk om ze al op jonge leeftijd te laten ervaren hoe breed en leuk ICT is. Zo is er meer kans dat ze een ICT-opleiding als optie openhouden.”
ICT~Office stelde eind vorig jaar een actieplan op – ‘Nederland loopt warm voor een carrière in de ICT’ – waarin concrete activiteiten worden beschreven om iets te doen aan de onbekendheid met de sector, het imagoprobleem en de daarmee gepaard gaande dalende instroom. Hierbij wordt actief samengewerkt met het onderwijsveld. “Medewerkers van ICT-bedrijven vertellen als gastdocent over hun werk, leerlingen en hun ouders worden uitgenodigd om een kijkje te komen nemen bij ICT-bedrijven of op een projectlocatie en decanen worden in contact gebracht met HR-managers van ICT-bedrijven. Daarnaast komt er een imoagocampagne om de jongeren te bereiken”, vertelt Van Hintum.
Valkenburg juicht deze initiatieven toe, maar plaatst er wel enige kritische kanttekeningen bij. “Het bedrijfsleven denkt tot nu toe over het algemeen vooral op korte termijn en reageert ‘event driven’, wat kortzichtig en dom is. Het bedrijfsleven kan in plaats van met z’n allen uit hetzelfde kleine vijvertje te gaan vissen en personeel bij elkaar weg te kapen, beter investeren in een goed gevulde vijver over een paar jaar.”
Van Hintum is het niet eens met die kritiek: “Die grotere vijver is precies waar we hard mee bezig zijn. Wat dat betreft zitten we juist op één lijn.”
Valkenburg vreest echter dat er straks weer allerlei rapporten verschijnen over het structurele tekort aan ICT’ers en de ad-hocmaatregelen om daar iets aan te doen. “Uiteraard vergezeld van een verwijtend opgeheven vingertje naar de overheid en het onderwijs als veroorzakers van het tekort. Vervolgens zal er wel weer een Taskforce ICT komen en... Enfin, history repeats itself.”