Samenwerken spreekt bij e-overheid niet vanzelf

Directeur Steven Luitjens van GBO.Overheid noemt vier mogelijke scenario’s en zegt geen idee te hebben wat het zal worden. Alles betalen uit algemene middelen is de eerste optie. “Zoals bij de oprichting was besloten”, zegt hij er direct achteraan. Optie twee: interdepartementaal verrekenen en elk ministerie volgens zekere verdeelsleutel aanslaan. Optie drie: abonnementen om een of meerdere diensten onbeperkt af te nemen. En optie vier: tarief ‘per tik’, waarbij dus naar rato van het gebruik wordt betaald. Op GBO’s jaarvergadering in april wees Luitjens het in rekening brengen van diensten bij afnemers nog principieel af, zeker als het volume een factor zou zijn. Dan zouden ‘early adopters’, die wellicht nog kinderziekten voor lief nemen, de kolen uit het vuur halen voor wie liever nog langs de kant blijft staan, en voor die voortrekkersrol ook nog ‘gestraft’ worden. Terwijl breed en intensief gebruik juist kern is van het GBO-concept: niet concurreren op infrastructuur, maar door die als standaardvoorziening massaal in te zetten er maximaal efficiencyvoordeel uithalen.
De geplaagde GBO-directeur heeft oog voor het dilemma. “Als je de e-overheid wilt stimuleren, moet je ICT grootschalig inzetten en zo min mogelijk financiële barrières opwerpen”, is in zijn woorden de lijn van Binnenlandse Zaken, waarvan zijn GBO.Overheid een directie is. “Maar Financiën zegt: Er ontbreekt een duidelijke financiële dekking en wij zijn niet voor een ‘carte blanche’-benadering.” Alle aspecten rond die polen, vrij baan geven aan de e-overheidstimulering versus het risico voor de schatkist minimaliseren, is genoemde stuurgroep ‘zoveel mogelijk gaan objectiveren’ om aanstonds met een voorstel te komen om na een consultatieronde geformaliseerd te worden in een kabinetsbesluit. “Ik heb liever een slecht besluit dan geen besluit. Liever een scenario dat niet mijn voorkeur heeft, dan het voortduren van de huidige ongewisse situatie. Afnemers houden hun adem in. Want al te voortvarend instappen, wat betekent dat straks voor hen financieel? Maar als dit te lang duurt, verstoort het de ontwikkeling van GBO.”
Die ontwikkeling was ook onderwerp van die bittere uitlatingen in april. “Nog voordat het kind kan lopen, maakt men hem het leven onmogelijk,” zei hij toen, onder meer omdat hij in een organisatie in opbouw vacatures te vervullen had en tegelijk een ‘taakstelling’ opgelegd kreeg om vier m/v personeel in te leveren. Nu zegt hij over zijn GBO (dat hij een halfjaar voor de jaarvergadering nog ‘het gewilde kind van beleid en uitvoering’ had genoemd): “Het kan lopen, maar nog niet onbegeleid de straat op.”
Op de vraag wie de snode belagers zijn, noemt hij CEDI (interdepartementale Coördinatiegroep Elektronische Dienstverlening en Identificatie), Manifestgroep (uitvoeringsorganen als UWV, Belastingdienst, RDW en Kadaster) en Vereniging van Nederlandse Gemeenten. “Die zeiden dat GBO er moest komen. Maar je kunt niet iets oprichten en dan verwachten dat het de volgende dag alles voluit kan. De overheid moet leren dat het een koud kunstje is het kind met het badwater weg te gooien.”
Door de druk op de capaciteit (naast DigiD en Overheidstransactiepoort omvat GBO ook PKIoverheid, College en Forum Standaardisatie, en Govcert.nl/Waarschuwingsdienst) schoot het opbouwen van een solide organisatie er zodanig bij in, dat bij een audit ‘niet in control’ werd geoordeeld. Op basis van een tot 2009 reikend plan van aanpak wordt daarin nu verbetering gebracht. Volgens Luitjens zit dat op schema.
Intussen bereidt hij zich voor om begin 2008 de ICTU-voortbrengselen eFormulieren, Persoonlijke Internet Pagina en Gemeenschappelijke machtigingsvoorziening (een DigiD-uitbreiding) in beheer te nemen. En wil hij voor huidige diensten grotere afnamevolumes. Want dat 250 gemeenten DigiD hebben, klinkt leuk, maar burgers kunnen doorgaans alleen in hun eigen plaats terecht. Iemand kan met DigiD in feite maar bij een tiental instanties iets. Bij koploper Belastingdienst maar een of enkele keren per jaar. “De leden van de Manifestgroep zouden wat meer over de brug mogen komen. Wij zijn succesvol niet als GBO het goed doet, maar als zij zich aan hun afspraken houden.” Afspraken? Ja, volgens Luitjens is afgesproken dat ze ophouden met concurreren op infrastructuur. Doen ze dat dan? “Nou, het tempo waarin ze klant worden voor onze diensten is wel erg laag.” DigiD is nog de enige voorziening waarvoor overheidsorganisaties bereid zijn eigen ontwikkelingen in te ruilen. “Men moet afstand doen van eigen speeltjes en meedoen met het collectief”, zegt hij. “Het is kabinetsbeleid, maar het wordt niet uitgevoerd. Het is nodig het beleid voortdurend te blijven toelichten.”

CV Steven Luitjens
1977-1985 Sociale en Organisatiepsychologie Leiden
1985-1989 Koninklijke Marine, onder meer hoofd O&I-beleid1989-2002 Het Expertise Centrum, programmamanager2002-2006 Eigen adviesbureau Contrapunt
2006-heden Directeur GBO.Overheid

GBO.Overheid start voorlichtingscampagne
GBO.Overheid heeft zijn positie, rol en plannen toegelicht in een ‘visiedocument’, getiteld ‘De warme kraan zit altijd links’. Voor een Europese e-governmentconferentie vorige maand in Lissabon (waar DigiD voor een ‘award’ genomineerd was, maar buiten de prijzen viel) kreeg dat document een internationale versie: ‘The hot tap is always on the left’. De vertaling vermeldt een hogere oplage (1500) dan de Nederlandse (300), maar die cijfers zijn “in de snelheid bij de drukker omgewisseld”, aldus Luitjens. Niettemin signaleert hij “veel interesse vanuit het buitenland.”
In veertien pagina’s zet GBO met veel beeldspraak het concept nog eens uiteen onder de verzekering dat niemand tot iets verplicht is, maar GBO een oplossing biedt voor veel vraagstukken op e-overheidsgebied, dat echter nog veel organisaties dat niet door hebben, hetgeen heel jammer is, want zo krijgt GBO nooit massa, maar dat ze niettemin van harte welkom blijven om met al dat moois hun voordeel te doen.
Deze week is de warme waterkraan opengezet op een congres en het boekje zal ook per post worden verzonden aan overheidsmanagers. In de verwachting, zegt Luitjens, “dat men met mij het concept hernieuwd omhelst.”