Minister wil meer geld voor ICT in het onderwijs

Het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen zetelt voorlopig nog in het kille Zoetermeer, ver weg van de Haagse politieke binnenwereld. Om die reden houden minister Hermans en zijn staatssecretarissen een soort pied-à-terre aan in een statige pand aan de Lange Voorhout, op loopafstand van het Binnenhof, waarin ook de Nederlandse Taalunie onderdak vindt. Onder het barok gestucte plafond in een spreekwoordelijke achterkamer blikt een tevreden minister terug op vier jaar ICT in het onderwijs, en vooruit op de komende kabinetsperiode. Volgende maand is het 25 jaar geleden dat Loek Hermans voor de VVD zijn eerste schreden zette in de Haagse politiek. Hij sluit een tweede ronde op het departement van OC&W niet uit, maar hij heeft geen ‘blinde ambitie’. “Voorwaarde is dat ik mijn politieke ideeën kan realiseren. Naast de budgettaire ruimte zal dat ook afhangen van de politieke verhoudingen; wie er eventueel aan een volgende coalitie deelneemt. De investeringen in de afgelopen kabinetsperiode hebben niet of nauwelijks ter discussie gestaan, omdat de meeste partijen ICT in het onderwijs steunen, maar onomstreden is het niet.” De afgelopen vier jaar, daar zijn voor- en tegenstanders het over eens, werden in het kader van ‘Onderwijs Online’ flink wat pc’s en netwerkapparatuur de scholen binnengebracht en werden (bijna) alle scholen aangesloten op Kennisnet. Over de kwaliteit van de apparatuur en de infrastructuur, en de volgorde waarin de verschillende stappen gezet zijn en nog gezet moeten worden, valt te discussieren, begrijpt ook minister Hermans. “In de ICT-wereld is altijd de ene helft voor- en de andere helft tegen een gekozen oplossing. Bovendien gaat men ervan uit dat in drie jaar alles op poten staat, maar dat kan niet in een organisatie als het onderwijs met 350 duizend werknemers en meer dan tienduizend instellingen. Er werd vier jaar geleden ook gezegd dat we het beheer meteen professioneel op moesten zetten. We hebben toen uitgerekend dat er 2500 systeembeheerders nodig zouden zijn. Die waren er niet eens op de arbeidsmarkt.” Binnen vier jaar moet het gebruik van ICT tijdens de les ‘gewoon’ worden: ‘use to learn’ in plaats van ‘learn to use’. Bovendien krijgen de scholen het meer voor het zeggen. Dat geldt bijvoorbeeld voor de toekomst van Kennisnet. De Kennisnet-organisatie, die zorgdraagt voor de portal en het bijeenbrengen van content, werd losgeweekt uit het ministerie en kreeg de status van stichting waarbij het bestuur bestaat uit onderwijsorganisaties. Diezelfde organisaties vormen het bestuur van de stichting ‘ICT op school’, die als ‘consumentenorganisatie’ optreedt. Eind 2003 loopt het contract met de veel bekritiseerde provider nlTree af. Het is mede aan het onderwijsveld om aan te geven hoe het daarna verder moet, aldus de minister. “Thorbecke zei het al. Als de nijverheid het af laat weten, moet de overheid het voortouw nemen. Dat gold voor de post en de telefonie, en dat geldt voor het aansluiten van de scholen op een netwerk. We vonden het belangrijk om alle scholen min of meer een gelijke startpositie te geven. Bovendien was het noodzakelijk dat dat netwerk er kwam om een vraag te creëren voor de ontwikkeling van software en toepassingen. Nu is aan die voorwaarden voldaan. Na de formatie is er nog voldoende tijd om te bedenken hoe het nu verder moet. Ik kan me voorstellen dat met name kleinere scholen het contract met nlTree met een paar jaar willen verlengen. Als de grote instellingen daarin mee zouden gaan, kan zo een gezamenlijk contract voordelig uitvallen. Het kan ook zijn dat er wordt gekozen voor decentrale contracten met afzonderlijke providers of kabelaars of, wie weet, gemeenten. Die discussie moet nog gevoerd worden. Daarbij speelt de opwaardering van de bandbreedte een rol, maar ik ben nog niet zover om nu al te zeggen dat we alles maar moeten verglazen.” De samenwerking met nlTree heeft Hermans de nodige hoofdbrekens opgeleverd. “We moesten er flink aan trekken, dat is duidelijk. Ik vond het lastig dat ze er niet in waren geslaagd om, zoals vastgelegd, voor 1 januari alle scholen op Kennisnet aan te sluiten. Het probleem voor ons was dat wij weliswaar een contract hadden met nlTree, maar dat daarin verschillende kabelmaatschappijen zijn vertegenwoordigd waarvan de ene het wel goed deed en de ander helemaal niet. Wij konden zaken doen met de commissarissen van nlTree, maar zij hadden moeite om alle kikkers in de kruiwagen te houden. Maar uiteindelijk is het dan gelukt, eind deze maand zijn alle scholen aangesloten. Eind goed al goed, zal ik maar zeggen.” Uiteindelijk maakte de minister eind vorig jaar gebruik van een evaluatiemoment in het contract met nlTree om de samenwerking te laten beëindigen in juni 2003 in plaats van december 2005. “Als we het contract door hadden laten lopen, was er tijdens de volgende kabinetsperiode ook geen ruimte voor verandering geweest.” Het kabinet fourneerde nlTree over de afgelopen jaren ruim 200 miljoen euro als bijdrage in de aanleg van de infrastructuur. De kabel blijft echter eigendom van de kabelmaatschappijen die deelnemen in nlTree. Toch is dat geen weggegooid geld, volgens Hermans. “De kabelbedrijven hebben alle belang bij contractverlenging, tenslotte hebben ze ook flink moeten investeren. De positie van de sector is niet al te positief en het onderwijs is een van de belangrijkste bronnen van inkomsten. Tegelijkertijd zijn er wel degelijk alternatieven voor de scholen als de kabelbedrijven te hoog inzetten, denk maar aan de satellietverbindingen die nu gebruikt worden om de laatste scholen aan te sluiten. Ik verwacht dan ook dat ze er in alle redelijkheid uit kunnen komen.” In de eindrapportage ‘Onderwijs Online’ staat trots dat in het basisonderwijs een pc per tien leerlingen beschikbaar is. Volgens de jaarlijkse monitor ‘ICT in het onderwijs’ gaat het echter in de helft van de gevallen om 486-pc’s. Diezelfde monitor signaleert ook grote problemen als het gaat om het beheer van de computers en, vooral, de schoolnetwerken. ICT-coördinatoren doen hun werk deels in privé-tijd en geven aan dat hun kennis op het gebied van netwerkbeheer tekort schiet. Hier ligt een taak voor het volgende kabinet, meent Hermans. “Die 486-pc’s moeten de komende jaren vervangen worden, maar dat geldt ook voor de nieuwere machines. Na drie of vier jaar zijn die ook aan vervanging toe. Overigens hebben alle basisscholen dezelfde budgetten tot hun beschikking gehad. Die scholen die met verouderde computers werken hebben blijkbaar andere keuzes gemaakt, voor opleiding of software, of ze hebben het geld opzij gezet. Bovendien hoeft het geen probleem te zijn als er nog oudere machines in gebruik zijn. Een kind van 6 jaar kan op de basisschool best nog werken met een 486 stand-alone. Als het gaat om het beheer dan moet in de komende jaren een professionalisering worden doorgevoerd, maar dat kan ook door samenwerking in de regio’s waarin met name de ROC’s een rol kunnen spelen.” De demissionaire minister heeft al wel een verlanglijstje voor de volgende ronde. “De financiering is tot volgend jaar geregeld. Bij de formatie moeten nieuwe budgetten worden vastgesteld. De aanleg van het netwerk is afgerond. Met het geld dat daar tot nu toe aan werd besteed zou je de structurele bedragen per leerling kunnen verhogen. Nu krijgt een school voor elke leerling een jaarlijks vast bedrag van 58 euro. Als we het ingezette beleid op volle kracht willen doorzetten, zou een vast bedrag per leerling van pakweg 80 euro nodig zijn. Dat bedrag hebben we de afgelopen jaren door extra toevoegingen ook al gerealiseerd, en dat heeft zijn vruchten afgeworpen. Dat betekent dat er jaarlijks tussen de 250 en 300 miljoen euro op de begroting moet komen te staan.” Net als in het voortgezet onderwijs wil de minister in het basisonderwijs toe naar een systeem waarbij het geld voor ICT-doeleinden opgaat in het algemene budget voor materiële voorzieningen, de ‘lumpsum-financiering’. “Een school moet de vrijheid en de ruimte hebben om te kunnen besluiten de vervanging van pc’s een jaar op te schorten zodat het geld bijvoorbeeld gebruikt kan worden voor onderhoud aan een gebouw. Ik ben niet bang dat dat ten koste gaat van de investeringen in ICT. Er ligt een wetsontwerp gereed dat ouders, leerkrachten en leerlingen medezeggenschap geeft in het beleid van het schoolbestuur. Ouders zullen zich overigens wel twee keer bedenken voor ze hun kind naar een school sturen waar helemaal geen computers gebruikt worden. Bovendien worden straks in de eindtermen van de basisscholen en de eindexamens ook ICT-vaardigheden gevraagd.” Het gebrek aan computervaardigheden bij de docenten en geschikte toepassingen verhindert de integratie van ICT in het onderwijs, zo bleek ook uit de ICT-monitor. Met die leraren komt het wel goed, meent Hermans, maar de educatieve uitgevers moeten op hun tellen passen. “Je hoort steeds meer dat het vooral een kwestie is van in het diepe springen. De docenten leren door te doen. Het is essentieel om de komende jaren projecten op de scholen te starten waarbij de leraren leren handiger gebruik te maken van ICT. Ze hoeven de competitie met de leerlingen niet aan te gaan, want die zijn in veel gevallen sneller en meer ervaren. Waar het om gaat is dat de docent in staat is om met de leerling erbij informatie te vinden en met programma’s te werken. Je mag verwachten dat kringen van leraren en educatieve uitgevers nu met specifieke software en programma’s komen. De uitgevers keken tot nu toe de kat uit de boom. Enkele jaren geleden kwamen ze bij mij met het verhaal dat ze pas kansen zagen als er een markt was van 250 gulden per leerling. Ik heb ze toen gewaarschuwd dat ze dan de kans lopen achter het net te vissen. Tenslotte zijn het vaak de leraren die voor de uitgeverijen het lesmateriaal ontwikkelen. Als zij materiaal voor het net gaan maken zijn ze niet meer afhankelijk van de uitgevers voor het drukken en verspreiden en staan diezelfde uitgevers met lege handen. De uitgevers houden dat alles nauwlettend in de gaten. Ze proberen de stap naar Kennisnet te maken net voordat ze uit beeld zijn. Dit jaar komen de eerste honderd educatieve sites beschikbaar.” De kabelaars en de Nederlandse uitgevers krijgen dus met mondige tegenspelers te maken in het onderwijsveld, maar ook monopolist Microsoft moet op zijn tellen gaan passen als het aan de minister ligt. Enkele maanden geleden joeg de gigant uit Redmond de schoolbesturen de stuipen op het lijf toen het een verhoging van de licentiekosten met honderden procenten aankondigde. Na onderhandelingen met de inkooporganisaties werd het Salomonsoordeel vooruit geschoven, maar dat Microsoft zijn monopolie op termijn ook in het onderwijs ten gelde zal willen maken, daar twijfelt niemand aan. Ook de minister niet. “Tegenover nlTree bijvoorbeeld heeft het onderwijs een zekere machtspositie, maar voor Microsoft zijn we maar een heel klein spelertje. Tot nu toe hebben we gekozen voor één besturingssysteem omdat vrijwel iedereen thuis met Windows werkt en om dan op school ineens Linux te introduceren, dat vergt teveel van leerling en leraar. Maar ik wil de ontwikkeling van open source software voor het onderwijs zeker gaan steunen. ‘ICT op school’ zou daar een voortrekkersrol kunnen spelen. Ze kunnen daar kennis voor inhuren. Wij zouden scholen die daarmee aan de slag willen, kunnen stimuleren. Ik vind dat buitengewoon belangrijk. Het introduceren van open source software moet een van de speerpunten worden in de komende kabinetsperiode. We moeten zien te voorkomen dat we in een wurggreep terecht komen.” Dit interview vond plaats op 2 mei van dit jaar.