Sprekende computer bestrijdt dyslexie
Van de ruim twaalfhonderd kinderen op het Adriaan Roland Holst College (ARHC) hebben er zo’n zestig in meer of mindere mate last van dyslexie ofwel leesblindheid. Crijns: “Dat cijfer ligt boven het landelijk gemiddelde, maar dat komt doordat in onze regio het ARHC de enige school is die zeer uitgebreide faciliteiten biedt aan dyslectische leerlingen.” “Je kunt spreken van een soort magneetwerking”, zegt Paul Baartman, afdelingsleider van het tweede leerjaar. “Zo gauw ouders te horen krijgen dat wij snel inspelen op de problematiek van het moeilijk kunnen lezen, zullen ze hun kind hier op school willen hebben. We begeleiden dyslectische leerlingen intensief, zonder dat we daar eigenlijk veel extra geld voor krijgen. Voor elke leerling die een officiële dyslexieverklaring heeft, krijgt de school een kleine tegemoetkoming van de overheid.” Niet goedkoop De software die wordt gebruikt voor het voorlezen van de teksten is niet goedkoop. Voor één uitvoering van de programmatuur, dus voor één leerling, moet al een bedrag van 214 euro worden betaald. “Als je alles meerekent, kom je per leerling uit op een bedrag van zo’n 300 euro”, zegt Crijns. Het pakket in kwestie draagt de naam De Uil, een naam die is gevormd door een verkorting van de kreet Uitgesproken Lezen. Het pakket draait onder Windows en werkt via een directe koppeling met het tekstverwerkingspakket Word. “Je ziet alleen aan een extra icoontje op je scherm dat De Uil aanwezig is. Klik je er met de muis op, dan kom je direct in de uitspreekmodule”, zegt Jort Fokker, eindexamenleerling en gebruiker van de software. “Ik ben er vlak voor kerstmis vorig jaar mee begonnen”, zegt hij, “na een niet zo erg best verlopen schoolonderzoek (SO). Het kostte me namelijk veel moeite om alle teksten van de opgaven binnen de beschikbare tijd te lezen. Bij de herkansing mocht ik met het programma De Uil werken, waardoor het allemaal veel beter ging.” Om een SO uitspreekbaar te maken, worden de vragen met behulp van een scanner en een OCR-pakket omgezet naar een bestand dat door de computer gelezen kan worden. Vanuit Word kan de tekst in spraak worden omgezet, waarbij de gebruiker heel veel parameters zelf kan instellen. Jort: “Je kan een tekst geheel zonder intonatie laten uitspreken, door de robot-stem die in de software zit. Maar dat is vreselijk om aan te horen. Daarnaast zijn er ook gewone stemmen, die klinken een stuk prettiger. Ieder stem heeft een eigen naam en ik gebruik meestal de stem van Johan. De snelheid, de toonhoogte en ook het volume van de spraak kan ik zelf instellen.” Vloeiend De teksten worden omgezet in spraak door een module die de naam Fluent Dutch draagt. Deze programmatuur wordt ook wel omschreven als ‘de Nederlandstalige kunstmatige stem’. De text- to-speech-software is ontwikkeld door de firma Komfa Software uit Amersfoort. Voor het hoorbaar maken van de spraak is geen extra hardware nodig, alles verloopt van de gewone geluidskaart van de pc. “Met een koptelefoon gaat het ook heel goed en dat is wel makkelijk als je met een paar mensen in dezelfde ruimte aan het werk bent”, zegt Jort. Hij gebruikt de software overigens op zijn eigen laptop. Aan de basisinstellingen van de software is eigenlijk nog niets veranderd. “Je hebt wel de mogelijkheid om eigen woorden aan De Uil toe te voegen, maar dat heb ik eigenlijk nog niet nodig gehad. Het programma bevat al vreselijk veel woorden en termen die hij niet begrijpt worden tijdens het uitspreken gewoon letter voor letter gespeld. Als ik een eigen woord zou moeten toevoegen dan is dat wel wat meer werk. Je moet het woord intypen en tevens uitleggen hoe het uitgesproken moet worden. Fonetisch, dus. Voor de installatie van het programma zelf hoef je eigenlijk weinig te doen, dat gaat net zo simpel als het installeren van een computerspelletje”, zegt Jort. Eigen voorkeuren De spraaksynthesizer kan op een aantal manieren nog worden bijgesteld. Zo kan de letter r, die normaal nogal vlak wordt uitgesproken, een rollende klank krijgen. Ook kan het algoritme in de informele stand worden gezet. De woorden worden dan ietsjes aan elkaar geregen, waardoor sommige gebruikers de teksten beter kunnen verstaan. Tijdens het uitspreken staan de teksten in kwestie steeds op het scherm van de pc. Een lopende markering geeft aan welk woord op een bepaald moment wordt uitgesproken. De grootte en de kleur van de teksten kan naar eigen wensen worden aangepast. Op die manier kan het pakket ook dienen als een extra leeshulp. Desgewenst kan de markering worden teruggezet om een woord of een deel van een zin nogmaals uit te laten spreken. “Mensen met een leeshandicap zijn meer auditief ingesteld. Daar proberen we zoveel mogelijk gebruik van te maken, door samen met de leerlingen uit te zoeken waar hun zwakste plekken zitten en de teksten waar het om gaat via een andere manier aan te bieden. Ik heb gemerkt dat de kinderen heel veel baat hebben bij het voorlezen, waardoor ze niet al te lang aan het remedial teaching-programma hoeven deel te nemen. Met moderne hulpmiddelen zoals computers kunnen de scholieren ook heel veel zelf doen. Ons streven is er op gericht om de periode met extra steunlessen zo kort mogelijk te laten duren. Uiteraard blijven we die leerlingen volgen, we willen natuurlijk wel weten of het goed blijft gaan”, aldus Susan Crijns.