Andere overheid heeft andere overheid nodig

Burgers waren onderdanen die aan loketten op hun beurt wachtten. Die werden absoluut niet als klant gezien.” Toentertijd leerden ambtenaren op de Bestuursacademie: ‘Hoe weiger ik een bouwvergunning?’ In Zeist, met 60.000 inwoners ruim twee maal zo groot als Boxtel en Buijtels’ standplaats vanaf 1989, was het niet anders. “De gemeente bestond uit volstrekt langs elkaar heen werkende afdelingen en diensten. Met hoofden en directeuren die ieder hun eigen ding deden, dat natuurlijk het belangrijkste was, en wethouders als voorbijgangers zagen.” Ook burgers stonden in Zeist nog verre van centraal. Wel traden de eerste automatiseringscoördinatoren aan. In 1992 keerde hij als gemeentesecretaris terug naar Boxtel, waar veel energie was gestoken in het breken van de macht van dienstdirecteuren door het invoeren van een sectorenmodel. “Maar dat had geleid tot langere lijnen en meer hiërarchie. Vier sectordirecteuren, twaalf afdelingshoofden, twintig bureauhoofden, op tweehonderd ambtenaren. Ik heb meteen twee lagen opgedoekt en er een superplatte organisatie met zes afdelingen van gemaakt.”

Andere wind
Buijtels bleef Boxtels secretaris tot 2001 en in die negen jaren is ‘een heel andere wind op het gebied van dienstverlening’ gaan waaien. “Dat kwam tot uiting in de fysieke omgeving. In nieuw gebouwde gemeentehuizen kwamen stadswinkels, waar burgers voor van alles terecht konden. Nagedacht werd over: hoe vangen we ze op, hoe helpen we ze? En over het beantwoorden van brieven en de telefoon, met normkaders en volgsystemen.” Ook weerbaarder burgers speelden een rol. Lokale partijen kwamen op, die tamboereerden op beter overheidspresteren. Den Haag deed evenzeer een duit in het zakje. Ook letterlijk. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) zette dienstverlening op de agenda, BZK lanceerde een programma OverheidsLoket 2000. “Het kwam van alle kanten, maar vooral de centrale overheid zorgde voor een krachtige stimulans. Ook met subsidiegeld. Er zaten voordeeltjes aan. Je kon er niet onderuit, al zou je willen.” Het weigeren van een bouwvergunning werd: ‘Hoe help ik de burger die wil bouwen?’ Automatiseringsmensen kregen, naast assistenten voor applicatiebeheer, de I van informatie erbij en werden I&A-coördinator.

Schiedam
Schiedam, waar Buijtels in 2001 belandde, moet met 75.000 inwoners meer armslag hebben gehad. Maar omvang zegt niet alles. Buurgemeente Vlaardingen, van ongeveer gelijke grootte, ‘deed het, met alle respect, eh… wat klassieker’. Voldoende middelen en heldere aansturing maken meer verschil, zoals Buijtels zelf ook in Schiedam ervoer. Hij maakte er vanaf maart vorig jaar Cor van Tilborg mee, eerder VNG-directeur met ICT-portefeuille (en inmiddels ICTU-directeur ad interim), toen Schiedams wethouder financiën. “En e-gemeente”, zegt Buijtels, die in Van Tilborg een ‘bondgenoot’ had. “In korte tijd zijn we van peloton naar voorhoede doorgestoten. Tien, vijftien producten elektronisch afhandelen, op naar dertig, vijftig. Naar Den Haag, Dordrecht, Enschede kijken. Taskforce-je maken. Gewoon dingen jatten.” Schiedams elan moet met het aantreden van het nieuwe stadsbestuur dit voorjaar en Buijtels’ vertrek in juli als een plumpudding ineen zijn gezegen, de monitor van Advies Overheid.nl situeert de gemeente althans inmiddels op de 114e plaats, op een totaal van 458 niet bepaald een koppositie (Vlaardingen staat op 172).

Samenwerken
Over Amersfoort (plaats 66, 18 onder Boxtel), nog maar kort zijn nieuwe werkomgeving, is Buijtels voorzichtig, al reageert hij op de vaststelling dat deze 100.000+ gemeenten authenticatievoorziening DigiD nog niet in huis heeft, onomwonden met: ‘Schandelijk’. Er is subiet een stuurgroep Amersfoort Digitaal ingesteld. Eerlijkheidshalve tekent de secretaris er bij aan dat bij zijn komst het plan daarvoor wel al klaarlag.
In twintig jaar is dienstverlening van non-issue topprioriteit geworden. En loopt dat nu voorspoedig? Amersfoort was ook standplaats van senior adviseur informatiebeleid Cees Prins, die twee jaar terug als voorzitter van de Informatie Management Groep 100.000+ in dit blad de noodklok luidde (‘Dit is chaos’) over de massa ICT-initiatieven die Den Haag zonder coördinatie over gemeenten uitstortte. Buijtels houdt een betoog over koplopers onder grote gemeenten (‘zes, zeven, voor mijn part acht’), een grote middengroep (‘die wacht af tot de kinderziekten voorbij zijn’) en een bulk kleine plaatsen, ‘die geen notie hebben van wat hun te wachten staat’. Volgens Buijtels gokken ze op samenwerking om er met anderen de schouders onder te zetten. “Maar daar red je het niet mee,” zegt de VGS-voorzitter, die nu van de gemeenteomvang toch een punt maakt. “Opschaling is noodzakelijk.” Anders dan minister Johan Remkes van Binnenlandse Zaken, die onlangs vrijwillige gemeentefusies bepleitte (en zo nodig verplichte wil afdwingen) en een minimumgrootte van 20.000 inwoners aangaf, wil Buijtels geen ondergrens noemen. “Maar er moet worden opgeschaald, anders kunnen gemeenten hun taken rond werk en bijstand, maatschappelijke ondersteuning en omgevingsvergunning niet aan.” Grotere gemeenten dus, die echter tevens geacht worden meer samen te doen. “Ophouden met klagen en elkaar de schuld geven. Meer samenwerken”, is Buijtels’ devies, dat hij ook uitdraagt als lid van het VNG-bestuur en de onder de VNG ressorterende Stuurgroep Gemeentelijke Dienstverlening onder leiding van Annemarie Jorritsma.

Verleiden
VNG en BZK gaan volgens Buijtels, op stoom gekomen, ‘samen een eind maken aan versnippering van initiatieven en verspilling van geld’. Door standaardisatie en uniformering. “We zeggen: Zo doen we het. Nee, niet dicteren. Maar: wervend, faciliterend. We zeggen: Zó gaan we het doen. Je mag wachten, maar dit wordt het. Verleiden. Niet door de strot duwen. Als Stuurgroep-Jorritsma hebben we al grote slagen gemaakt. Denk aan klantencontactcentra, kwaliteitshandvesten. 25 januari komen we daarmee naar buiten. De VNG is niet meer alleen pleitbezorger van gemeenten bij Haagse ministeries. Maar ook brancheorganisatie die faciliteert. In 2007 hebben we een heel andere VNG. De geesten zijn rijp. Om samen met BZK standaarden aan te reiken. Het Rijk is in dit verband geen boeman die verordonneert. Maar helper. Ook met geld. Ik hoop de komende kabinetsperiode op veel geld. Het gaat om honderden miljoenen. We zeggen: laten we een verbond sluiten en dat koesteren. Die oproep valt steeds beter. We gaan naar één aanpak van gemeentelijke dienstverlening. Aan de slag. Een nieuw soort OL2000. Ja, met stimuleringssubsidies. Verleiden doe je met geld.”

Bestuurlijke aandacht
Het gezamenlijkheidscredo moet ook gevolgen hebben voor wat Buijtels ‘pilots’ noemt: gemeentelijke samenwerkingsverbanden als Dimpact en GovUnited. “Wie is ermee gediend dat in een club van 27 grote gemeenten twee initiatieven met elkaar concurreren? Rivaliteit tussen collega’s die bezig zijn met Dimpact en GovUnited, is een onzalige en heilloze ontwikkeling. Op zich nuttig als pilot, maar we moeten zo gauw mogelijk naar eenheid in de gelederen. Dat betekent ook keuzes maken, want niet alles is even goed. Niet langer doorstoeien over wie het beste concept heeft, maar kiezen voor de beste aanpak. Daar komen we wel uit.”
Wat verwacht hij, buiten een open geldkraan, van Den Haag? “De bestuurlijke aandacht in het kabinet moet groter. Die bestond op papier, maar viel in de praktijk tegen. Het project Andere Overheid heeft wel veel voor elkaar gekregen, vooral ambtelijk. Dat is pover beoordeeld door de politiek. Onterecht. Op onnavolgbare wijze heeft men op een aantal punten ministeries op één lijn gekregen. Harder nodig dan bij gemeenten. Men heeft echt kwartier gemaakt. ‘Een goed voorbereidend project. Nu doorpakken. Er is een leuke aanzet gemaakt. Als we nu niet doorzetten, zakt het terug. We hebben drie ministers voor bestuurlijke vernieuwing gehad, De Graaf, Pechtold, Nicolaï, allemaal Jan zonder land, zonder budget, zonder bevoegdheden. Als het niet gesteund wordt doordat het belangrijk deel van een ministersportefeuille is, lukt het niet. Wanneer het belangrijk is, toon dat dan door het bij één minister te leggen, een zwaargewicht met doorzettingsmacht.“ Het mag de minister van Algemene Zaken zijn, vindt Piet Buijtels. “Leg het bij de minister-president.”