Inkoopwet software is geen oplossing

Als we kijken naar de formulering van het probleem zien we dat het drieledig is: 1. de overheid is afhankelijk van gesloten software­oplossingen; 2. de overheid is afhankelijk van een beperkt aantal aanbieders; 3. de overheid maakt onnodig hoge kosten op ICT­gebied. De voorgestelde inkoopwet zou alleen het eerste probleem aanpakken. Het is echter helemaal niet gezegd dat de kosten daardoor zouden gaan dalen. Om een voorbeeld te noemen: een GBA­systeem helemaal opnieuw van de grond af aan opbouwen kost enorm veel tijd en dus geld, of dat nu gebeurt volgens open of gesloten standaarden. Bij open standaarden gaat het dan om open interfaces binnen en tussen software. GBA­data worden daarbij bijvoorbeeld opgeslagen in een XML­database. Dit zou prima kunnen in een gesloten Microsoft­omgeving met leveranciersspecifieke applicaties. Open standaarden leiden dus niet per definitie tot kostenbesparingen. Let op het verschil tussen open standaarden en open source! Waar het bij open standaarden gaat om interfaces, gaat het bij open source om broncode. Bij open­sourcesoftware is de broncode vrij beschikbaar en kan iedereen meebouwen. De vraag daarbij is of er, zoals je dat ziet bij het Linux­besturingssysteem en Open Office, in Nederland uit zichzelf een gemeenschap zou kunnen ontstaan van programmeurs die zich toeleggen op typische overheidsapplicaties als GBA. Waarschijnlijk niet en om die reden zou de overheid zelf de regie moeten nemen en programmeurs in dienst moeten nemen dan wel inhuren. Ook open source leidt dus niet per definitie tot kostenbesparingen. Meer marktwerking in de overheids­ICT­markt: wie wil dat niet? Het voorkomt ‘vendor­lock­in’ en houdt leveranciers en prijzen scherp. In dat licht is het een vreemd verschijnsel dat bij aanbestedingen de percelen steeds omvangrijker worden. Ook de eisen aan leveranciers op gebied van omzetten worden steeds hoger. Daarbij neemt het aantal aanbestedingen voor raamcontracten toe. Hiermee vergelijkbaar is een aanbesteding die plaatsvond op al het schilderwerk aan penitentiaire inrichtingen. Lokale schildersbedrijven hadden best de complexen tegen een scherpe prijs een nieuw kleurtje kunnen geven, maar er werd gekozen voor een schildersbedrijf met landelijke dekking. Dit geheel was niet qua resultaat maar wel qua prijs meer dan de som der delen. Dit schrikbeeld doemt ook op voor ICT­leveringen. Hoe kan dit worden voorkomen? Aanbestedingen moeten in afzonderlijke delen worden gehakt. Specificaties moeten niet een heel systeem beschrijven, maar modules die bijvoorbeeld volgens het open­sourcemodel gebouwd zijn en via open standaarden met elkaar kunnen communiceren. Leveringen van software, hardware, implementatie en beheer moeten worden ontkoppeld. Die ontkoppeling vergroot zowel de concurrentie als de samenwerking tussen bedrijven. Naarmate de opdrachten groter zijn, zijn er minder bedrijven die invulling kunnen geven aan die opdrachten. Dat leidt tot oligopolie en hogere prijzen. De overheid moet zich dus bewust zijn van zijn marktmeesterschap en de mogelijkheden, macht én verantwoordelijkheden die dat met zich meebrengt. Daarbij hoort de zorg dat kleine en middelgrote bedrijven die de overheid iets nieuws en interessants te bieden hebben niet afhaken door toedoen van het mechanisme van aanbestedingen en raamcontracten. Marktbewuster omgaan met het verstrekken van opdrachten zou ook deze bedrijven weer binnenboord halen. Een inkoopwet software zal niet oplossen wat het beoogt op te lossen. Het zit hem in goed marktmeesterschap. Een mooi motto daarbij zou wellicht zijn: meedoen, meer werk, minder regels. Niek van der Donk is business development manager bij Aranea Consult. Dit artikel is geschreven op persoonlijke titel.Bijdragen in de rubriek Opinie staan los van de redactionele opvattingen van AG. De redactie behoudt zich het recht voor artikelen te redigeren en in te korten. Bijdragen voor de rubriek kunnen worden gestuurd aan: ag@wkths.nl onder vermelding van ‘opinie’.