GPLv3: de democratisering van een softwarecontract
In tegenstelling tot de softwarecode zelf, heeft tot nu toe niemand het recht reeds bestaande licentievoorwaarden voor free en open source software te wijzigen, zo blijkt uit de huidige GNU General Public License (GPL) en de andere, meer dan 200 ‘open source’-achtige softwarecontracten. De wijzigingsbevoegdheid komt uitsluitend de auteursrechthebbende op de overeenkomst toe. Zo heeft Stallman’s Free Software Foundation (FSF) op 12 januari dit jaar het langverwachte ontwerp van een nieuwe versie van de veel gebruikte GPL vrijgegeven. Let op het jargon: blijkbaar worden uitsluitend definitieve versies gepubliceerd. Toch kunnen wij ‘polderen’, allereerst omdat de juridische ontwerptekst voor discussie openstaat, maar ook omdat voor het eerst eigen toevoegingen aan de licentievoorwaarden voor programmeurs op beperkte schaal toelaatbaar zijn. Een unicum in open source-land. De GPL is verreweg ‘s werelds meest gebruikte open source-licentie, maar haar populariteit dankt zij niet aan de juridische, maar aan de softwarecode. Onder de GPL wordt namelijk Linux-software aangeboden en om deze reden zullen gebruikers van toekomstige Linux-distributies en versies mogelijk te maken krijgen met - allerlei varianten van - GPLv3. Sinds haar ontstaan getuigt FSF van fundamentalisme: ‘The licenses for most software are designed to take away your freedom to share and change it’. Naar visie van deze Amerikaanse stichting zouden licentienemers (gebruikers dus) per definitie brede rechten moet krijen, zoals ‘the right to copy, amend and distribute the programme’. En voor niks, dat wil zeggen zonder het betalen van een vergoeding voor het gebruiksrecht. Om de fundamentele keuzes juridisch vorm te geven past de GPL het auteursrecht toe. Daarmee worden ‘basisrechten’ contractueel afgedwongen. De originele constructie heet ‘copyleft’. Publieke uitspraken van de FSF waren vorig jaar soms de voorbode van GPLv3, zoals een felle afwijzing van digital rights management (DRM). Dat zien wij nu nadrukkelijk terug in de concept-overeenkomst. Die spreekt van ‘digital restrictions management’. Daarnaast vallen terminologische wijzigingen en nieuwe begrippen op, waaronder ‘(basic) persmissions’ (toelaatbare handelingen danwel verleende rechten) en ‘Complete Corresponding Source Code’ (broncode, inclusief alle code die nodig is om het werk te begrijpen, aan te passen, te linken, etcetera, die geen deel van het computerprogramma zelf uitmaakt). De meest opmerkelijke, voorgestelde wijziging betreft echter het nieuwe recht van de programmeur additionele permissions te verlenen en voorschriften toe te voegen die afwijken van de standaard GPLv3. Als dit voorstel in het inspraakproces overeind blijft, zullen er in de toekomst waarschijnlijk allerlei verschillende GPLv3-licentiecontracten ontstaan. De praktijk toont nu al aan dat een beetje softwareleverancier de onweerstaanbare drang heeft om eigen open broncode-licenties te schrijven (CA, IBM, Microsoft, Nokia, Sun, etc.), in plaats van een van de bestaande licentievoorwaarden te kiezen. Helaas verandert de concept-versie van de nieuwe GPL niets aan de situatie dat het recht als uitgangspunt hanteert dat de maker van een (intellectueel beschermd) werk zelf bepaalt wat hij er mee doet en dus ook onder welke voorwaarden hij het aan anderen ter beschikking stelt, terwijl de free software-beweging juist het startpunt kiest dat softwaregebruikers niet in hun vrijheid beperkt zouden mogen worden om zonder betaling een computerprogramma van een ander te draaien, verveelvoudigen, veranderen en verder te distribueren. Kortom, rechten van eigenaren versus rechten van gebruikers. Wel is er winst. Het free software-fundamentalisme zet de deur op een kiertje voor meer waarborg en zekerheid, zoals garantie en een aansprakelijkheidsregeling.