ICT-architect kruipt te weinig uit z’n schulp

Laten we eerst eens bekijken wat een architect eigenlijk doet. Het werk van een architect kenmerkt zich door structureren, methodisch werken, essentie van business scheiden van bijzaken, communiceren van de essentie, balans vinden in tegengestelde belangen en vooral ook rekening houden met ervaringen uit het verleden. Hierin zijn de architecten van de informatievoorziening en van de ICT gelijk aan de architect van de business. De verschillen ontstaan pas als we het blikveld richten op het object van de architect. De ICT-architect van Roel Wieringa richt zich op het vertalen van de sociale wereld in de digitale wereld. In de informatievoorziening, zoals beschreven door Roel van ’t Veld, zoekt de informatiearchitect de oplossing in het domein van de informatie. Waar bedrijven echter nú mee worstelen is de afstemming tussen de sociale én fysieke wereld met de digitale wereld. Dit probleem is vaak niet goed aangepakt omdat de twee werelden onverenigbare gebieden lijken. Architecten, zowel software- als informatiearchitecten, hebben bijna altijd voor de IT-manager gewerkt. Iedereen is ervan overtuigd dat de IT vaker met de business moet afstemmen. Maar een businessmanager zal zelden een architect met informatiespecialisatie te hulp roepen. De informatiearchitect blijft zo toch vooral in zijn eigen domein hangen. Het omgekeerde is echter ook waar. Een organisatieadviseur houdt zich bezig met de besturing en inrichting van de bedrijfsvoering, maar raakt daarbij nauwelijks de functies van de IT. Hij concentreert zich meer op de organisatie- en menskant. IT is voor hem een blackbox. Zo ontstaan nieuwe concepten die vanuit het ene perspectief heel aantrekkelijk lijken, maar bij nader inzien toch niet zo handig. Een voorbeeld is de manier waarop ERP-toepassingen op een bepaald moment van functioneel naar de hele waardeketen zijn gekanteld. Oorspronkelijk hebben leveranciers zich ingespannen om de integratie op de keten toe te passen. Dit maakt effectiever ketenbeheer mogelijk, maar aanpassing op de dynamiek in de markt weer tot een kostbare zaak. Ik vraag mij af of deze kanteling ook een kans had gekregen als een bedrijf flexibiliteit over verschillende waardeketens heen nastreeft. Dan zou de nieuwe situatie misschien ook meer aan de eisen van bestuurbaarheid van netwerkorganisaties voldoen. Een eis die bedrijven steeds explicieter in de bedrijfsvoering meenemen. Hiermee is niet gezegd dat de andere twee typen architecten hun werk niet goed doen. Wél dat voor het management van een bedrijf bij voorkeur vier aspectgebieden in onderlinge samenhang beschouwd worden: mensen, activiteiten, technologie én besturing. Dit is een benaderingswijze die voorheen te complex was, moeilijk te visualiseren en moeilijk te communiceren. Architecten uit de ICT hebben dit mogelijk gemaakt. Als geen andere discipline hebben zij zich ingespannen om de werkelijkheid te vangen in visualisaties met allerlei modelleertechnieken. Deze vaardigheid is ook goed bruikbaar voor organisatieadviseurs. Het wordt alleen nog veel te weinig gebruikt. Het beroep dat dit holistische management wél mogelijk maakt is een kruising tussen de organisatieadviseur en de businessarchitect. Sommigen noemen dit een enterprise-architect. Enterprise-architecten beginnen anders dan informatie- en ICT-architecten. De informatiearchitect gaat vooral uit van de producten en diensten die een bedrijf levert. Vanuit die context vertaalt hij naar bedrijfsfuncties, informatiegebieden voor beheer en gegevensgebieden voor systeeminrichting. De ICT-architect werkt met eisen van de informatiearchitect en vertaalt dit naar een oplossing in de softwaresystemen. De enterprise-architect begint met de bedrijfsfilosofie. Hij maakt de visie van de ondernemer op de ontwikkelingen in de sector expliciet. Hij vangt de inzichten op de sector en de maatschappelijke context en vertaalt ze in algemeen geldende principes voor de business. Zo zijn chemische bedrijven bijvoorbeeld langzaam hun houding ten opzichte van het milieu en veiligheid gaan bijstellen. Deze ontwikkelingen leiden tot eisen aan de bedrijfsvoering. Het is de kracht van een architect dat hij de beperkingen of de tegengestelde belangen weet te vertalen in optimale sociale en digitale structuren en ook een besturingsfilosofie tastbaar maakt. Hij beperkt zich daarbij tot de gebieden waar het knelt. Hij maakt iets dat niet tastbaar is wel communiceerbaar, en verhoogt de snelheid en de juistheid van besluitvorming. Hij maakt van een bedrijf het skelet expliciet. Dit skelet garandeert de principes waarmee de ondernemer vitale functies onderkent waarmee hij geld verdient en continuïteit waarborgt. Zowel de organisatieadviseurs als de ICT-architecten moeten uit hun schulp komen en samenwerken. Zij kunnen met hun knowhow over de technologie en de impact op processen, mensen en besturing hun waarde bewijzen. Harry Hendrickx is bestuurslid van het Nederlands Architectuur Forum.