Instabiel toeslagensysteem na anderhalf jaar afgedankt
Begin volgend jaar moet er een nieuw robuust systeem zijn.
Op 1 januari 2006 trad de Algemene wet inkomensafhankelijke regelingen in werking, die voorziet in huur-, zorg- en kinderopvangtoeslagen voor zo’n zes miljoen aanvragers. Het gaat daarbij om 4,6 miljard euro. Een aantal van 11.000 klachten in 2006 was voor de Rekenkamer aanleiding het ICT-project voor de huur- en zorgtoeslag door te lichten. 50.000 aanvragers ontvingen de toeslag niet op tijd. Van hen die het geld wel tijdig kregen, ontvingen 170.000 mensen te veel en 290.000 te weinig. Die betalingen heeft de Rekenkamer eerder als ‘onrechtmatig’ aangemerkt.
In november concludeerde het controleorgaan in het eerste deel van het op verzoek van de Tweede Kamer uitgevoerde onderzoek ‘Lessen uit ICT-projecten bij de overheid’ dat politieke, organisatorische en technische factoren projecten vaak te complex maken. Dat speelt ook bij de huur- en zorgtoeslag. De politieke druk was groot, zodat eind 2003 al met het ontwerp werd gestart, terwijl de besluitvorming nog niet afgerond was. Wachten op de Tweede Kamer zou de tijdige oplevering, eind 2005, in gevaar brengen. Het kabinet wilde het nieuwe zorgstelsel per se begin 2006 invoeren. Herbezinning voor de zorgtoeslag bleef achterwege. Voor de huurtoeslag kwam die er wel; april 2005 gaven VROM en Financiën groen licht.
Organisatorische knelpunten signaleert de Rekenkamer onder meer in de ‘dakpansgewijze’ aanpak, waarbij een volgende fase al begint als de voorgaande nog niet klaar is. Dat zorgde voor problemen bij het versiebeheer, waarbij correcties niet in alle versies werden aangebracht. Ook waren de teams te groot (twintig man) en zaten er veel inhuurkrachten in, wat intern en onderling veel afstemming nodig maakte. Het project kende een groot verloop en moest met twee andere grote ICT-projecten, het Aanslag Belasting Systeem (ABS) en de Samenwerking UWV en Belastingdienst (SUB), “concurreren om de schaarse capaciteit aan voldoende gekwalificeerde ontwerpers en programmeurs”.
De technische complexiteit was veel groter dan voorzien. Zo kent vooral de huurtoeslag veel in het systeem in te bouwen uitzonderingen en kenmerken beide toeslagen zich door veel in korte tijd te verwerken mutaties, zoals verhuizing, gezinsuitbreiding en huurverhoging. Die kon het systeem niet aan. De ICT-infrastructuur bij de Belastingdienst, ontstaan over een periode van enkele tientallen jaren, is buitengewoon ingewikkeld, waardoor nieuwe systemen zich lastig laten inpassen.
Waar bij complexe ontwikkeltrajecten nogal eens een onafhankelijke blik wordt aanbevolen, laat het Rekenkamerrapport zien dat die niet altijd zaligmakend is. Een extern adviesbureau vond de begroting van 38 miljoen euro ‘aan de hoge kant’. Het werd uiteindelijk 78 miljoen. Dat is nog exclusief opleiding, voorlichting en callcenters. Dat meegerekend zijn de kosten opgelopen van (geraamd) 77 naar 153 miljoen per eind 2006. Inmiddels is de teller gaan lopen voor het nieuwe systeem dat begin 2009 in bedrijf moet komen.
Volgende week donderdag spreekt de Tweede Kamer met minister Guusje ter Horst (Binnenlandse Zaken) over genoemd Rekenkamerrapport over lessen uit ICT-projecten en over een door Ter Horst georganiseerde inventarisatie van grootschalige ICT-projecten bij het Rijk.