Kabinet mist kern problematiek grote ICT-projecten

Het is volkomen terecht dat het kabinet ingrijpt. De gekozen oplossingsrichting is bovendien een goede. Er is op een aantal maatregelen wel iets af te dingen, maar de maatregelen helpen de informatievoorziening als geheel beter te beheersen en de (bewaking van de) kwaliteit van projectuitvoering te verbeteren (zie kader ‘Beoordeling kabinetsmaatregelen’). Het probleem zit dan ook niet direct in wat het kabinet aan maatregelen voorstelt. Het probleem zit in wat het kabinet weglaat. De maatregelen gaan op twee cruciale gebieden voorbij aan de kern van de problematiek.Het eerste gebied ligt zo voor de hand, dat het verwonderlijk is dat het nergens in de brief aan de orde komt: het vraagstuk van de projectomvang op zich. Wat is groot en wanneer wordt groot wellicht té groot? Grote omvang is een bekende faalfactor van ICT-projecten. Hoewel de grens door specialisten verschillend wordt gelegd, geldt dat al vanaf enkele miljoenen euro’s de kans van slagen fors afneemt. De minister geeft in haar brief aan dat projecten van 20 miljoen euro of meer groot zijn en daarmee extra aandacht verdienen. De vraag is echter of het starten van projecten van een dergelijke omvang überhaupt verstandig is. ICT-projecten van tientallen miljoenen – in de inventarisatie van de minister uit 2007 zijn er van de 74 genoemde projecten ruim 50 met een ICT-component van soms ver boven de 20 miljoen euro – zijn zowel vanuit ICT-theorie als vanuit maatschappelijk belang moeilijk te rechtvaardigen.Het is een gemiste kans dat de brief van de minister niet ingaat op mogelijkheden om de omvang van ICT-projecten te beperken. Dit is des te opmerkelijker aangezien de Algemene Rekenkamer in het rapport ‘Lessen uit ICT-projecten bij de overheid – deel A’ gewezen heeft op de trend dat overheidsprojecten te ambitieus en complex worden. Door grenzen te stellen aan de omvang zal eerder worden gezocht naar mogelijkheden om projecten klein te houden. Sommige overheidsinstanties hanteren al dergelijke bovengrenzen om zo een rem te zetten op ambitieuze, complexe nieuwbouwprojecten.Het tweede gebied ligt iets subtieler: aandacht voor de kwaliteit van de techniek. Het voorgestelde rapportagemodel legt veel nadruk op algemene projectmanagementaspecten zoals kosten-batenanalyse, risico’s, mijlpalen en planning van het project. Het zou ook van toepassing kunnen zijn op het aanleggen van een metrolijn. Net als bij het aanleggen van een metrolijn doen problemen zich echter vaak juist voor op het technische vlak. De damwandverbindingen van de Noord-Zuidlijn, de veiligheidssystemen van de hsl, de afdichting van de Haagse tramtunnel: problemen met de kwaliteit van wat ontworpen of gebouwd is, leiden tot lange vertragingen en extra kosten.Er zijn veel voorbeelden van ICT-projecten die in de problemen raken door het digitale equivalent van ondeugdelijke damwandverbindingen. Dergelijke problemen ontstaan niet alleen tijdens de constructie, maar al eerder, bijvoorbeeld door inadequate formulering van eisen of onvolwassen ontwerpen. Het is een gemiste kans dat de kabinetsmaatregelen nauwelijks ingaan op de rol van de kwaliteit van dergelijke producten bij de beheersing van ICT-projecten. De maatregelen bieden nu een projectmatige schijnzekerheid die op ieder moment verstoord kan worden door de weerbarstige werkelijkheid van de ICT-inhoud.De overheid staat voor de uitdaging om beide aspecten – projectomvang en inzicht in de technische kwaliteit – alsnog een volwaardige en formele rol te geven in de (periodieke) beoordeling van en besluitvorming over ICT-projecten. Dit betekent dat besluitvormers kennis moeten nemen van door onafhankelijke experts vastgestelde inhoudelijke analyses. Het betekent ook dat besluitvormers moeten acteren op de informatie daaruit. Besluitvormers moeten technische beperkingen op waarde schatten, consequenties in kaart brengen, prioriteiten bepalen en (irreële) ambities en plannen durven bij te stellen.In een politieke context is dit geen eenvoudige uitdaging, maar zonder aanvullende aandacht hiervoor missen de kabinetsmaatregelen de kern van de problematiek van grote ICT-projecten.Matthijs Maat en Gert Florijn zijn werkzaam als adviseur bij DNV-CIBIT.