Technologie als cult en status
Het ritueel wordt sterk beïnvloed door de laatste mode. Dit jaar zijn plasmatelevisies helemaal in, vorig jaar zorgde je pas echt goed voor je familie als je een ruimteschip voor ze offerde - China was toen net met zijn ruimtevaartprogramma begonnen. Ook de mobiele telefoons gaan met de mode mee. Cameratelefoons verbranden is inmiddels iets van vorig jaar, dit jaar gaat het allemaal om 3G-modellen. Zelfs het beltegoed wordt niet vergeten, want de telefoongesprekken met andere overledenen zijn natuurlijk niet gratis. De plechtigheid laat zien dat technologie op verschillende culturen een verschillende invloed heeft. Of nog beter gezegd, dat verschillende culturen een andere invloed hebben op technologie, zo bepleit antropologe Genevieve Bell van Intel. Want: "Het is onwaarschijnlijk dat de mobiele telefoon in tien jaar China verandert. Het ligt veel meer voor de hand dat China de mobiele telefoon gaat veranderen." Waarden Bell geeft sindsruim drie jaar leiding aan een onderzoeksproject voor de chipfabrikant. Ten behoeve van dat onderzoek keek zij bij zo’n honderd gezinnen thuis hoe men in het dagelijs leven met technologie omgaat. Haar onderzoek moet Intel helpen bij het vaststellen van het marketingbeleid en nieuwe productlijnen, zodat die ook inspelen op de gebruiken en gewoontes van consumenten in niet-Westerse culturen. "Het is veilig om aan te nemen dat zaken waar men in het westen waarde aan hecht verschillen van waar men in China, India, Maleisië, Indonesië of Nigeria om geeft", vertelt Bell. "Dat betekent dat een hele reeks aan sociale factoren en gewoontes in werkpatronen een rol moeten spelen bij het ontwerpen van technologie. De grote uitdaging voor Intel is: Hoe zorg je dat je al die zaken meeneemt. Hoe besteed je aandacht aan de hele wereld, 6 miljard mensen, waar sociale gewoontes soms sterk van elkaar verschillen?" Zo rouleren er op dit moment in China zo’n 300 miljoen mobiele telefoons - ruim het dubbele van het aantal telefoons op het vaste net. Toch bellen consumenten er gemiddeld slechts zo’n 30 minuten per maand mee. "Mensen gebruiken de mobiele telefoon net zoveel om wat hij uitstraalt als om te bellen. Sommigen dragen hem zelfs om hun nek. Daarmee zeggen ze: ‘Ik kan hem wel betalen, maar hoef hem daarom nog niet te gebruiken.’ Als je technologie ontwerpt, vormt dat een uitdaging." In plaats van voor spraak gebruiken consumenten in Azië hun telefoontjes veelvuldig voor het versturen van SMS-berichten. China is verantwoordelijk voor eenderde van alle SMS-jes wereldwijd. Je kunt er handleidingen kopen hoe je in SMS moet communiceren, om te leren hoe je meisjes versiert of hoe je het SMS-systeem kunt hacken. Lange tijd was SMS ook een veelgebruikt medium om politieke grappen rond te sturen. Tot de overheid aankondigde dat ze al het SMS-verkeer ging controleren. Inzegenen Net als in het Westen maken gebruikers van telefoons zich zorgen over de straling. Maar zij gaan daar heel anders mee om. Zo liep Bell aan tegen een vrouw die haar telefoon liet zegenen door een Boeddhistische monnik. "Toen ik haar vroeg wat voor soort monniken telefoons zegenen vertelde ze dat oude monniken beter waren maar jonge monniken goedkoper." Net als het ritueel waarbij de papieren telefoons verbrand worden, blijkt dat religies in Azië veel meer dan in het Westen technologie omarmen. Hindoetempels in ondermeer India stellen gelovigen in staat om via SMS of internet bepaalde rituelen uit te laten voeren, een dienst die vooral voor emigranten een goede oplossing biedt. De katholieke kerk op de Filippijnen bood lange tijd de mogelijkheid om per SMS, e-mail of fax de biecht af te leggen. Daar is pas begin dit jaar een einde aan gemaakt. Want de biecht is een gesprek tussen de gelovige en de priester. De elektronische media bieden niet de garanties voor de vertrouwelijkheid die het heilige sacrament vereist. Het meest voor de hand liggende argument (in Westerse ogen) werd echter niet genoemd: dat de gelovige zich er met een biechttelefoontje wel erg gemakkelijk van af maakt. Als één ding duidelijk is voor Bell, dan is het wel dat Aziatische culturen technologie met open armen ontvangen, maar er soms heel andere toepassingen voor hebben dan wij in het Westen. Daarbij drukken die culturen hun stempel op de technologie en niet andersom. Technologie geen oplossing Bell gelooft dan ook niet in idealisten die hopen dat technologie een oplossing biedt voor - opnieuw volgens Westerse begrippen - minderwaardige gebruiken zoals het kastenstelsel in India of het communistische regiem in China. "Technologie slaagt er nauwelijks in om onze eigen gemeenschap de 21e eeuw in te duwen", schampert zij. "De technologische revolutie ontpopt zich weliswaar sneller in deze gebieden. Maar China bestaat al 3000 jaar en India ongeveer 2500 jaar. Wie verwacht dat technologie in zo’n korte tijd China verandert, snapt het proces van culturele verandering niet." Deze en talloze andere voorbeelden van hoe non-Westerse culturen omgaan met technologie hoopt Bell te verwerken in een boek. "Dat gaat over de complexe problemen van technologie. Sommige van onze ideeën rond privacy bijvoorbeeld zijn niet universeel. Dat zijn de lastige vragen die we moeten oplossen. Het is moeilijk om over het digitale huis te praten, als je niet weet wat een huis precies is. We moeten de aannames over wat technologie precies is op z’n minst toetsen aan wat andere culturen ervan verwachten." Indonesische studenten staan gebogen over nieuwe handhelds. Net zoals bij de jeugd in Europa heeft apparatuur als mobieltjs en PDA’s in Azië een hoog statusgehalte. Bezit gaat in het verre oosten nog boven gebruik. In China belt men gemiddeld nog geen half uur per maand. foto: reuters