Troontalk

Voor de goede orde: de regering heeft die kritiek grotendeels over zichzelf afgeroepen. Van tevoren was al aangekondigd dat de troonrede dit jaar persoonlijker, directer, korter en begrijpelijker zou worden. Vervolgens is dat natuurlijk getoetst door allerlei deskundigen. En, wat vonden zij ervan? ‘Mediastrateeg’ Ton Elias verkondigde in NRC Handelsblad blij verrast te zijn. "Het is een loffelijke poging. In de tekst zitten nog altijd onnodig formele passages, maar over het geheel staat er een stuk minder balkenbrij in." Schrijver Joost Zwagerman miste de grandeur, maar vond ook een "schitterende poëtische zin", namelijk: ‘Geweld, drugshandel, overlast en verloedering worden steviger aangepakt.’ En Henk te Velde, hoogleraar Nederlandse geschiedenis in Leiden, oordeelde: "Ik vind de tekst begrijpelijk, maar een golf van enthousiasme door het land zou ik niet verwachten." Ik volg de receptie van de troonrede al jaren, en ik moet zeggen: die heeft weleens een slechtere pers gehad. Maar toch, Karen Heij en Martijn Jacobs beweerden in de Volkskrant dat de troonrede voor 60 procent van de Nederlandse bevolking niet of onvoldoende te begrijpen was. Hoe kwamen zij aan dit percentage? Door een analyse van de tekst. Uit onderzoek van de OESO, van de Nederlandse Taalunie en van BureauTaal - de werkplek van Heij en Jacobs - blijkt dat 60 procent van onze bevolking een taalniveau van maximaal 3 heeft op een schaal van 1 tot 5. De troonrede ligt op taalniveau 5 en is daardoor voor meer dan de helft van de bevolking niet goed te volgen. Dat geldt trouwens niet alleen voor de troonrede; de meeste overheidscommunicatie ligt op taalniveau 4 of 5. Is dit erg? Ja, ik vind dat kwalijk. Het is echter de vraag hoe je dit probleem moet oplossen. Het lijkt mij dat je een eind moet kunnen komen met slimme software. Het is nu al zo dat Word je waarschuwt - althans, als je die functie hebt aangeklikt - als je een zinsconstructie gebruikt die voornamelijk in statige schrijftaal voorkomt. Dan komt er een vriendelijk groen golflijntje onder te staan. Voor ambtenaren en regelgevers zou een aangepaste versie van die functie moeten worden gemaakt. Op het moment dat iemand een zin tikt als ‘bestemde geschriften desverlangd overgelegd’ kan wat mij betreft het hele scherm op rood springen. Ik vind het te ver gaan om zo’n bureaucraat via het toetsenbord een stroomstoot toe te dienen, maar een flinke waarschuwing is op z’n plaats. Het zal niet echt makkelijk zijn om zulke software te ontwikkelen, zeker niet als de computer complete zinnen moet analyseren. Maar op woordniveau zijn al snel goede resultaten te boeken. De koningin zei vorige week: "In het onderwijs zal de regeldruk afnemen." Het is eenvoudig te programmeren dat regeldruk even ambtelijk als onnodig is. De boodschap is: in het onderwijs komen minder regeltjes. Ik denk dat je op de lange termijn moet uitkijken dat je niet tot kleuterniveau afzakt, maar zo ver zijn we nog lang niet. Het is een kunst om moeilijke dingen eenvoudig uit te leggen, maar ik vind dat je daar altijd naar moet streven - zeker als overheid.