Zorg-ICT is middel tegen terreur
Terroristische aanvallen met biologische middelen kunnen honderdduizenden slachtoffers eisen. Het aantal doden neemt toe al naargelang een epidemie later aan het licht komt. Volgens Shaffer toont het niveau van voorbereiding bij de WTC-aanvallen dat vastbesloten terreurgroepen in staat zijn grootschalige bio-aanvallen te plegen. Als wapen wil Shaffer onder meer dat software van artsen en medische instellingen permanent wordt gecontroleerd op plotselinge verhoogde niveaus van ziektesymptomen. Tegelijk moet speciale software in databases van apotheken en drogisten speuren naar onverwachte toenames in de verkoop van geneesmiddelen, inclusief medicatie die zonder recept wordt verkocht. Ook een abrupte kleine stijging van ziekteverzuim op scholen of kantoren kunnen volgens Shaffer een indicatie zijn. Door realtime screening van verkoopgegevens moeten startende trends al vroeg aan het licht komen. Met beperkte aanpassingen aan bestaande software bij artsen en ziekenhuizen zou een realtime landelijk alarmsysteem te realiseren zijn, meent Shaffer. Hij pleitte ook voor data mining om onverwachte patronen zo vroeg mogelijk aan het licht te brengen. Detectie Door andere sprekers bij AMIA werd gepleit voor nieuwe detectiemethodes, zoals draagbare apparatuur om in lucht verdachte organismen op te sporen. Het Amerikaanse ministerie van Defensie is al vrij ver met de ontwikkeling van mobiele apparatuur om vanaf vrachtwagens en schepen schadelijke ziektekiemen in de lucht te traceren. Speciale software wordt ontwikkeld door het Massachusetts Institute of Technology (MIT) om met lasertechnieken microscopisch kleine pathogenen te herkennen. Voor de iets verdere toekomst wordt veel verwacht van mobiele apparatuur, waarbij DNA-fragmenten in chips liggen opgeslagen. Door die fragmenten te matchen met pathogenen in de lucht zou men in principe vele honderden organismen per uur kunnen detecteren. Ook wordt gewerkt aan sensoren die aan levende cellen zijn gekoppeld. Alarm wordt geslagen zodra die cellen reageren op zwevende pathogenen, net zoals gevoelige vissoorten dat doen bij de subtiele chemische vervuiling van rivierwater. Enige voortgang is al gemaakt met levercellen die aflatoxine kunnen detecteren, een zeer giftige schimmel die onder andere op pinda’s kan voorkomen. Bij de recente anthrax-incidenten in de VS werden slachtoffers via de poederbrief over de besmetting geïnformeerd. Een ander scenario is denkbaar als grote aantallen mensen zonder zo’n melding worden besmet, zoals via het ventilatiesysteem van een groot kantoorgebouw. Het Amerikaanse ministerie van Defensie meent dat een grootschalige bio-aanval door terroristen denkbaar is, maar niet simpel te realiseren. Een grootscheepse aanval met pokken, builenpest of miltvuur zou echter pas na dagen aan het licht komen. Met conventionele opsporingsmethoden wordt de aard van een besmetting dan pas duidelijk. Zeker bij besmettelijke aanvallen met anthrax als uitzondering, kan het aantal slachtoffers zeer fors stijgen. Elk uur tijdverlies bij zo’n besmetting kost 300.000 dollar, berekende Michael Wagner, van de University of Pittsburgh. Permanente screening Het pleidooi om zorgICT tegen bioterreur in te zetten, kreeg grote bijval. De AMIA-organisatie nam een motie aan waarin medische informatica de spil is om patiëntendossiers en epidemiologische databanken permanent te screenen op onverwachte trends. De AMIA wil dat de federale overheid in de VS fondsen vrijmaakt om via een permanente nationale infrastructuur databanken bij artsen en zorginstellingen permanent af te tappen. Daarnaast wil men een landelijke Public Health Threats Response Group, om bedreigingen met bioterreur te coördineren. “Je zou in Nederland bestaande medische registratienetwerken kunnen uitbreiden met dit soort alarmfuncties”, zegt professor Johan van der Lei, hoogleraar Medische Informatica aan de Rotterdamse Erasmus Universiteit. “Tijd is de meest kritische factor. Nu worden data periodiek aangeleverd en geanalyseerd. Voor een effectieve detectie van bioterreur moet dat minimaal dagelijks. Systemen van apotheken zou je vrij makkelijk dagelijks kunnen uitlezen. Maar elders kun je dat nog niet waarmaken.” Volgens Van der Lei is de huidige software bij artsen en apotheken met enige aanpassingen in staat om de nodige gegevens te produceren. “Aanlevering via floppies moet je vervangen door online registraties. En je hebt een onderzoeksinstituut nodig voor permanente monitoring.” Voor 1 tot 2 miljoen gulden per jaar kan Nederland volgens hem al een basaal systeem bouwen. “Het hoeft geen vermogen te kosten. Maar met de aanschaf, opslag en distributie van vaccins en antibiotica is veel meer geld gemoeid.” Overigens, ook met early warning detectiesystemen komen forse percentages van besmette personen te overlijden. Bij geïnhaleerde anthrax is dat 30 procent, bij pokken waarschijnlijk meer. Vals alarm door prototype Een prototype van detectiesoftware werd al gebruikt rond de inauguratie van George W. Bush in januari. Het Amerikaanse ministerie van Defensie had in samenwerking met medische autoriteiten checklisten uitgedeeld aan regionale ziekenhuizen, militaire klinieken en EHBO-posten. Daarbij gecontroleerd op symptomen zoals keelpijn, huiduitslag, koorts, darmproblemen of benauwdheid, die konden duiden op een bio-aanval. Slechts één keer werd in militaire ziekenhuizen een noodsein gegeven. Het bleek vals alarm: een kleine eruptie van gewone griep. Volgens voorstanders van vroege detectie is een landelijk surveillancesysteem ook bruikbaar om triviale ziektes als griep vroegtijdig op te sporen. Dan kunnen kwetsbare groepen als kankerpatiënten of bejaarden in een vroeg stadium preventief worden ingeënt.