SURF: EU moet macht Big Tech juridisch sterker inperken

Vorige week constateerden Duitse en Oostenrijkse wetenschappers dat de hoeveelheid gegevens van Europese studenten die worden toevertrouwd aan Amerikaanse cloudaanbieders, de afgelopen zeven jaar enorm is gegroeid. En dat terwijl er grote risico's aan kleven met betrekking tot de invloed van deze commerciële bedrijven én de Amerikaanse overheid op het gebruik van deze gegevens.

"Helaas zijn er nog niet veel Europese alternatieven", verzucht Lonneke Walk, woordvoerster van SURF, de ict-coöperatie van het onderwijs. "Waar mogelijk zal SURF die helpen bevorderen. We bespreken met leden welke andere mogelijkheden er zijn en voor welke gegevens het vooral belangrijk is om meer regie te hebben."

Sterkere regelgeving nodig

Samen met de overheid werkt SURF samen aan DPIA’s (data protection impact assessments) en andere analyses om te checken of leveranciers aan hun eisen voldoen. "Die inzichten worden ingezet om sterke contracten te onderhandelen met leveranciers, om te borgen dat met name niet-Europese leveranciers zich aan Europese (en Nederlandse) wetgeving houden. Europa is een kracht in het juridisch beschermen van onze rechten. Dat mag nog sterker worden ingezet, wat ons betreft."

Ook José van Dijck, hoogleraar Media and Digital Society van de Universiteit Utrecht, benadrukte vorige week tijdens een voordracht op de innovatiedag ter gelegenheid van het 7,5 jaar bestaan van SIDN Fonds, hoe belangrijk het is paal en perk te stellen aan de hegemonie van twee ecosystemen. Daarbij gaat het enerzijds om de Amerikaanse bedrijven die onder de Cloud Act vallen (Alphabet, Google, Facebook, Apple en Microsoft en anderzijds om de Chinese grootmachten (Baidu, Alibaba en Tencent). "De EU is gevangen tussen geopolitieke grootmachten. Er is geen democratische controle. De platformen zijn niet gebouwd op publieke waarden, maar op commerciële of politieke waarden."

Ook Europese alternatieven ontwikkelen

Ze pleit voor het creëren van alternatieven voor de platformaanbieders op basis van publieke waarden, op basis van open standaarden, open source en open data. En wettelijke kaders moeten zorgen voor dataportabiliteit en platform-interoperabiliteit. "De DMA (Digital Markets Act) en de DSA (digital Services Act) zijn al een goed stap in de richting." Ook moet er aan de kant van de infrastructuur en de toepassingen harder gewerkt worden aan alternatieven op andere condities, is haar pleidooi. Ze noemde een aantal initiatieven zoals IRMA, PublicSpaces, PubHubs, Fairfone en de cooperatieve glasvezel Noord. "Er is geen silver bullet, investeer in alledrie", was haar boodschap.

Walk zegt dat er bij SURF veel aandacht is voor creëren van mogelijkheden om de afhankelijkheid van met name niet-Europese leveranciers te verkleinen. "SURF voert projecten uit waarin verkenningen plaatsvinden binnen diverse toepassingsgebieden waarin wordt gekeken naar open source alternatieven, zoals voor een samenwerkingsomgeving - zoals officeapplicaties -, een leeromgeving, enquête tools en grafische software. De verkenningen moeten antwoord geven op vragen over de volwassenheid van de software, de gebruiksvriendelijkheid, de toepasbaarheid binnen een bestaande organisatie, support en ondersteuning, beheer, security, privacy, mogelijkheden om te koppelen met andere onderwijssystemen en een duurzame en gezonde governance als het gaat om de betrouwbaarheid van de software en de community daaromheen."

Pilot opensource-videobellen stopgezet

Het is echter niet altijd makkelijk, leert ook de ervaring met de ontwikkeling van SURF Videobellen, om de SURF-leden een alternatief te bieden voor Teams of Zoom voor videobellen. Dat platform was op basis van de gratis te gebruiken software van Jitsi. Deze software is gebaseerd op opensource-protocollen, waaronder het WebRTC realtime communication protocol. Dat is oorspronkelijk ontwikkeld door Google en vervolgens als open source beschikbaar gesteld via het World Wide Web Consortium (W3C). "SURF heeft Videobellen als pilot aan zijn leden aangeboden. De leden hebben daarna aangegeven dat er geen behoefte was om de pilot voort te zetten en als dienst aan te bieden, omdat zij via meerdere videoconferencingproducten in hun behoeften konden voorzien." Daarop heeft SURF de pilot Videobellen begin 2021 stopgezet. "Keuzevrijheid is zeer belangrijk", benadrukt Walk. "We zoeken daarom ook actief naar oplossingen samen met de huidige leveranciers. Nieuwe Europese wetgeving zal hier weer een impuls aan geven."