Open source software is oplossing voor ICTin zorgsector

Hoewel er mogelijk op macroniveau grote efficiëntie winst is te behalen met het gebruik van moderne ICT- toepassingen, worden de investeringsbeslissingen op micro- en meso-niveau genomen. In het primaire proces in de zorg kunnen ICT-oplossingen geen werk verdringen. Het tekort aan ‘handen aan het bed’ is langzamerhand spreekwoordelijk. De zorg is geen samenhangend stelsel dat gedreven wordt door winstmaximalisatie, maar op te vatten als een doelorganisatie met weinig samenhang waarbij soms sprake is van sociaal ondernemerschap. Professionals spelen een belangrijke rol. ICT kan vooral bijdragen aan verbetering van de kwaliteit, transparantie, beschikbaarheid en toegankelijkheid van de zorg. Het vigerende sturingsmodel in de gezondheidszorg is een landelijk macrobudget voor de zorg dat vertaald wordt naar deelbudgetten. Dit macrobudget is gebaseerd op historische uitgangspunten en weinig flexibel; een van de consequenties is de wachtlijstenproblematiek. In het huidige sturingsmodel is de zorgverzekeraars de rol van zorgregisseurs toegedacht. In de praktijk maken zij de rol niet waar. In de toekomstplannen van het kabinet voor een nieuw zorgstelsel wordt deze regisseursrol nadrukkelijk bevestigd. In het historisch gevormde macrobudget van de zorg speelt ICT geen zelfstandige rol; alleen als kostenpost binnen de verschillende sectoren en hun deelbudgetten. Dat maakt het erg moeilijk om voor de hele zorgsector een samenhangend ICT-beleid te ontwikkelen. De huisartsen vormden een gunstige uitzondering wat betreft het ondersteunen van het primaire proces met automatiseringsoplossingen. Dit was het resultaat van een gericht stimuleringsproces. Maar ook daar is stagnatie opgetreden. Daar zijn velerlei oorzaken voor. Zo is de controle door de regionale zorgverzekeraar vervallen na het verdwijnen van de traditionele grenzen tussen de ziekenfondsen. De time-to-market voor nieuwe systemen in een betrekkelijk kleine markt is te groot ten opzichte van de snelheid van de technische ontwikkelingen. De specificaties voor een nieuwe generatie IT-systemen voor de huisarts is in feite nog steeds gebaseerd op een zorgconcept van 1985. Door een gebrek aan standaardisatie is er een vendor lock-in ontstaan, omdat migratie naar andere systemen omslachtig is en kan leiden tot het verlies van data-in-context. Leveranciers van huisartsensystemen waren niet in staat, of slechts mondjesmaat, om onderlinge communicatieoplossingen te realiseren. Door gebrek aan standaardisatie wordt elektronische communicatie gevaarlijk doordat er verschillende vertaalslagen gemaakt moeten worden. In 1998 verscheen het boek The Cathedral and the Bazaar van Eric Raymond. Daarin werd duidelijk dat de methoden die ontwikkeld waren binnen de Free Software movement een bijzondere manier van softwareontwikkeling vertegenwoordigen. Hij haalde er ook de ideologische lading af en legde de nadruk op de pragmatische aspecten; zo ontstaat betere software. Bovendien hoeven niet allerlei ontwikkelaars op verschillende plekken iedere keer weer dezelfde gesloten basis-software te ontwikkelen. Raymond overtuigde grote bedrijven als Netscape, Sun en IBM van het nut en het belang van het open source software ontwikkelingsmodel. IBM is nu een van de steunpilaren van de ontwikkeling van Linux. Open source is niet een methode om iedereen in de broncode te laten rommelen maar wel een methode om iedereen te laten meekijken en voorstellen te doen voor verbetering en aanpassing. De Stichting Innovatie ICT in de Zorg wil het gebruik van open source- software in de zorg bevorderen. Zij wil dit doen door het ontwikkelen van een open application interface die moet dienen als de kern van huisartseninformatiesystemen en mogelijk van alle zorgsystemen. Uitgangspunt bij de ontwikkeling zijn de zorg-inhoudelijke aspecten: het elektronisch patiëntendossier. De basis hiervoor zijn open internationale standaarden. Het hele proces om te komen tot eisen dient ook in alle openheid te gebeuren. De discussies zijn al begonnen op www.openkaart.org. Door vanaf het allereerste begin de openbaarheid te zoeken hoopt de stichting het vastgelopen proces van innovatie van ICT in de zorg weer vlot te trekken. De stichting heeft in eerste instantie gekozen om samen te werken met de afdelingen medische informatica van de Universiteiten van Maastricht en Rotterdam en de afdeling Innovatie en ICT van de TU Eindhoven omdat de methode van de open source-software ontwikkeling goed aansluit bij de wetenschappelijke methode van peer review. De stichting zal op termijn zeker haar draagvlak verbreden en kijken hoe zij met andere belanghebbenden, zoals de ICT-industrie, kan samenwerken. De stichting heeft niet de doelstelling een product op de markt te zetten. Zij wil slechts de voorwaarden scheppen om anderen in staat de stellen innovatieve producten in de zorgmarkt te zetten. Bij het programma van eisen zal schaalbaarheid een belangrijke rol spelen, net als het gebruik van internationale standaarden zoals HL 7, OMG, CEN, GEHR enz. Daarnaast zijn er eisen zoals platform onafhankelijk, flexibel, toekomst gericht, communicatiegericht, robuust, modulair, etc. Ook over deze eisen wordt op de website gepassioneerd gediscussieerd. Op buitenstaanders zal het proces momenteel ongetwijfeld een chaotische indruk maken maar dat hoort bij de brainstormfase die nodig is om bestaande vast gelopen structuren te doorbreken. Uiteindelijk gaat het niet alleen om open standaarden en open sources maar om open ontwerp- en ontwikkelprocessen en om transparante inhoud van nieuwe ICT-systemen in de zorg. In het algemeen is er toenemende bewustwording in Nederland van de voordelen van Open Source. Ook bij de overheid, waar BZK en EZ duidelijke initiatieven ontplooien om hier meer aandacht aan te schenken. Wij denken dat ons initiatief aansluit bij een ontwikkeling die in de ICT steeds belangrijker zal worden. Jur Kingma is voorzitter van de Stichting Innovatie ICT in de Zorg j.kingma.uden@wxs.nl Bijdragen in de rubriek Opinie staan los van de redactionele opvattingen van AG. De redactie behoudt zich het recht voor artikelen te redigeren en in te korten. Bijdragen voor de rubriek kunnen worden gestuurd aan: ag@wkths.nl onder vermelding van ‘opinie’.