Wetsovertredende techbedrijven als criminele organisaties behandelen, pleit hoogleraar

"Deze bedrijven ontduiken hun verantwoordelijkheid, voeren juridische procedures en blijven doorgaan met het negeren van de regels. De reden daarvoor is eenvoudig: het zou deze bedrijven ontzettend veel geld kosten om de regels na te leven", schrijft prof. mr. dr. ir. Custers in een opiniestuk in de Volkskrant. "De regels écht naleven, zou heel veel geld kosten, misschien zelfs hun ondergang zijn", aldus de hoogleraar Law and Data Science aan de Universiteit Leiden.

Veel geld mee gemoeid

Hij pleit voor een nóg stevigere aanpak en ziet daar ook een al bestaande mogelijkheid voor. "Maar als een bedrijfsmodel in de kern is gebaseerd op het niet naleven van regels, dan zit dat opvallend dicht bij de definitie van criminaliteit. Een organisatie die geld verdient door doelbewust de wet te overtreden, kwalificeert als een criminele organisatie."

Het gaat ook niet om klein geld, zowel wat betreft de verdiensten van wetsovertredende techbedrijven als ook wat betreft de boetes die vanuit toezichthouders en overheden al zijn opgelegd. Custers haalt in onder meer de recente Nederlandse boete van 30,5 miljoen euro voor AI-gezichtsherkenner Clearview aan.

Nederlandse miljoenenboetes

Dat Amerikaanse bedrijf heeft een database opgebouwd met miljarden foto’s van gezichten, onder meer van Nederlanders. "Op deze manier ongevraagd foto’s verzamelen en verwerken is in strijd met alle privacyregels, maar Clearview reageert niet. Ze zitten in de Verenigde Staten en zijn niet van plan welke boete dan ook te betalen, ook niet de eerdere boetes die ze kregen in Frankrijk, Groot-Brittannië en Oostenrijk", schrijft hij in de Volkskrant.

Techreuzen geven de voorkeur aan boetes boven het naleven van antitrustregels, heeft Eurocommissaris Margrethe Vestager al begin 2022 verklaard. Zij wees toen als voorbeeld op de kwestie tussen de Nederlandse marktautoriteit ACM die in conflict was met Apple over de voorwaarden voor datingapps. Dat heeft uiteindelijk, na een lang traject met oplopende miljoenenboetes, een aanpassing bij Apple bewerkstelligd, om te voldoen aan de regels.

'Gaat om zware zaken'

Custers noemt nu naast Clearview ook social network X (voorheen Twitter) dat in Brazilië regulering aan zijn laars lapt, plus de Russische communicatie-app Telegram die in Frankrijk onder vuur ligt voor schending van wet- en regelgeving en verdenking van witwassen. Terwijl deze drie techbedrijven harder worden aangepakt, verwacht Custers daar weinig van. "Hun verdienmodellen zijn gebaseerd op het verspreiden van nepnieuws en haatzaaien (want controverse genereert veel aandacht en communicatie via hun platform) en/of het
verzamelen van zoveel mogelijk gegevens (want data is veel geld waard)."

"Het gaat hier om bedrijven die miljarden verdienen met het overtreden van de regels, dus het gaat om zware zaken. In dat licht zijn de maatregelen tegen de genoemde bedrijven zeker niet disproportioneel. Hoge boetes, apps blokkeren en bestuurders strafrechtelijk vervolgen passen daar bij, maar zullen nog vaker, steviger en in combinatie moeten worden toegepast." Door net als bij criminele organisaties (inclusief cybercriminele organisaties) het verdienmodel onderuit te halen, is er volgens hem "een kans dat illegale activiteiten een halt worden toegeroepen".