Gaat de overheid aan ICT ten onder?

De standaardcontracten van de KMC inzake softwarelicentie, -ontwikkeling en -onderhoud die in de zestiger en zeventiger jaren waren ontwikkeld, boden onze overheid de gelegenheid een vuist te maken tegen de industrie die van oudsher graag op basis van haar eigen, eenzijdige leveringsvoorwaarden zaken wil doen.
Niet getreurd, want enkele jaren na de opheffing van de KMC deed minister Van Dijk - destijds van Binnenlandse Zaken en coördinerend minister voor de overheidsinformatievoorziening - kond van een blijde boodschap. ‘Vanaf vandaag is er voor overheid en bedrijfsleven een instrument beschikbaar waarmee goede contracten kunnen worden afgesloten tussen opdrachtgevers en softwareleveranciers: de handleiding met modelcontracten voor de ontwikkeling of aanschaf van computerprogrammatuur’. Dat was 25 mei 1989.

Walhalla
De bewindsman had − voor veel geld − speciaal voor de inkoop van software door overheidsorganisaties overeenkomsten laten ontwikkelen, opdat de publieke sector in Nederland, opnieuw ICT-leveranciers juridisch van inhoudelijke repliek kan dienen. Met deze Aanbeveling Handeling Programmatuurcontracten was het kabinet eerder, in maart 1989 - akkoord gegaan. Redelijke gebruikersrechten en meer waarborgen en zekerheden vormden de crux van de nieuwe generatie overheidscontracten.
Inmiddels zijn wij 18 jaar verder. Informatie- en communicatietechnologie lijkt inmiddels het walhalla, een panacee dat antwoord geeft op alle vragen, zelfs voordat deze gesteld zijn. Branchevereniging ICT-Office blijft buitengemeen in haar nopjes met het kabinet Balkende III dat ICT als de ‘innovatie as’ heeft aangewezen. Sterker nog, voor velen geldt: ICT is innovatie.
Wie deze stelling onderschrijft zal er dus alles aan willen doen om innovatie niet in gevaar te brengen. Echter, soms lijkt het tegendeel waar, nu bijvoorbeeld een recent gepubliceerd gemeentelijke manifest voorbijgaat aan minimaal de volgende drie onderwerpen.
Saboterende ambtenaren. Waarschijnlijk had de Telegraaf de primeur. In chocoladeletters kopte de krant op 15 september 2006 ‘Sabotage ambtenarij kost kapitalen’. Honderden miljoenen euro zijn volgens een onderzoek van Tweede Kamerleden van de PvdA weggegooid aan allerhande ICT-projecten in de publieke sector omdat ambtenaren deze projecten stelselmatig saboteren. Tien tegen één dat er niemand terzake is ontslagen, terwijl dit type handeling toch op z’n minst arbeidsrechtelijk kan worden aangepakt. Bovendien bieden de uitkomsten van het PvdA-onderzoek uitstekende kansen voor betrokken leveranciers om reputatieschade bij de overheid te claimen, nu immers genoegzaam vaststaat dat de oorzaak van de niet- levering aan de kant van de gebruiker ligt.
Slechte contracten. De licenties voor open-sourcesoftware, waarin onder meer geen garantie en vrijwaring worden verleend en aansprakelijkheid geheel wordt uitgesloten, staan in schril contrast met de kwalificatie van een ‘goed contract’ zoals Binnenlandse Zaken dat 18 jaar geleden voor ogen stond.
De kwetsbaarheid van informatiemaatschappij. De westerse wereld, overheden incluis, is volledig afhankelijk geworden van de beschikbaarheid en goede werking van de elektronische verwerking en communicatie van gegevens. Die constatering vraagt dus om een verregaand pakket aan maatregelen die iedere overheidsorganisatie - zolang er nog aan decentrale besluitvorming wordt gedaan - moet nemen om zijn eigen automatisering veilig te stellen.

Maatregelen
Bovendien is er de openbare infrastructuur. Stel dat KPN failliet gaat. Kleinverbruikers kunnen in die ongelukkige situatie gebruik blijven maken van het vaste telefoonnet omdat de overheid tijdelijk financieel zal bijspringen, aldus besloot de regering in maart 2004. Echter, het vaste net heeft uitsluitend betrekking op de voorziening van telefoondiensten (spraak dus) en data via telefonische inbelpunten. Breedbanddiensten en mobiele telefonie vallen dus buiten de toegezegde garantieregeling. Nu komt het. Volgens de minister van Economische Zaken moeten grootverbruikers, zoals bedrijven, zelf maatregelen treffen. Daaronder vallen waarschijnlijk ook overheidsorganisaties. Wie meent dat een ICT-manifest ondersteuning kan bieden bij de besluitvorming en uitvoering daarvan in de overheidssector, doet er verstandig om tevens bovengenoemde onderwerpen mee te nemen, en niet alleen naar de positieve kanten van open standaarden en vooral open-sourcesoftware te kijken.