Verdeelde reacties op manifest tegen ICT-onkunde overheid
De nieuwste oproep om het belangrijke thema van ICT bij en door de Nederlandse overheid te verbeteren, krijgt naast steun ook kritische reacties. "Herprogrammeer de overheid? Tip voor iedereen die verandering in een organisatie wil realiseren: het afkraken van alle werk dat mensen doen leidt zelden tot enthousiasme om het samen te veranderen."
Shutterstock, MAYA LAB
Dit tegengeluid over het bewerkstelligen van organisatieverandering is afkomstig van Ron Roozendaal, directeur Digitale Samenleving bij de Rijksoverheid. "Ik zie gelukkig veel dat goed gaat en ook ruimte voor verbetering. Zeker als het gaat om kennis en ervaring met digitalisering bij politici en bestuurders. Meer aandacht voor dit onderwerp, ook op de politieke agenda, is heel erg welkom", schrijft hij op LinkedIn. "PS: Eerst tekenen en dan lezen is verkeerd om en het privacy statement voldoet niet aan de wettelijke eisen. Zou de overheid niet mee wegkomen."
'In deze vorm nogal gratuit'
Roozendaal krijgt bijval van Michiel Steltman, directeur van branchevereniging DINL (Digitale Infrastructuur Nederland). "Ik geloof niet dat er iemand te vinden is die de frustraties over het dossier, de sense of urgency, of het beeld dat het in Estland beter gaat niet deelt. Daarom is deze oproep in deze vorm nogal gratuit", stelt hij. Het dossier is waanzinnig complex, en ik zie ook hier weer onderschatting en vrijblijvendheid."
Een soortgelijke reactie komt van Brenno de Winter, chief security en privacy operations bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. In een bericht op LinkedIn onderkent hij dat er veel beter kan met ICT bij de overheid (en bij bedrijven, voegt hij eraan toe), maar hij vindt de manier van presenteren in het manifest niet in lijn met de realiteit. "Het manifest negeert de wel goede projecten", schrijft hij. "Graag had ik de petitie getekend, maar niet met deze redenering."
Iemand die wel heeft ondertekend, is voormalig Tweedekamerlid Kees Verhoeven. "Met overtuiging heb ik het manifest 'Herprogrammeer de overheid' op initiatief van Onno Eric Blom en Alexander Klöpping getekend! In plaats van een miljardenverslindend hoofdpijndossier kan ICT een doelgerichte probleemoplosser worden. Maar dan moet de overheid er nu wel structureel werk van maken", stelt hij.
Vijf (flinke) voorstellen
De ex-politicus, die in 2016 door lezers van AG Connect is uitgeroepen tot IT-politicus van het jaar, stipt de vijf voorstellen uit dat manifest aan. Ten eerste is daar de inzet om de transitie te versnellen met digital-first uitvoerders. Dit zou dan gebrek aan ICT-kennis en -kunde in de politiek en bij de overheid moeten aanpakken. Wat leidt tot dure, uitlopende en kostenoverschrijdende IT-projecten die niet altijd opleveren wat verwacht of nodig is.
Ten tweede de oproep om slimmer te investeren in ICT-renovatie. Dit zou dan de kostbare praktijk van oplappen, repareren en angst voor fundamentele aanpak moeten tackelen. Ten derde de opdracht om werken bij de overheid, voor de publieke zaak, aantrekkelijker te maken voor techtalent. Dit moet dan oplossing zijn voor het forse tekort aan IT'ers, dat in heel Nederland speelt, maar dat de overheid hard raakt, bleek vorig jaar al uit onderzoek van AG Connect.
Ten vierde de niet geringe opgave om één veilige en transparante plek te creëeren voor (de opslag van) persoonsgegevens. En ten vijfde de taak om beleid en uitvoering beter met elkaar te verbinden. "Teken hier, als je ook wil dat overheid en ICT een winnende combinatie voor de toekomst worden", sluit Verhoeven zich aan bij de oproep. Sommige criticasters bestempelen de vijf voorstellen als vijf open deuren.
Fundamentele verschillen
Een uitgebreidere kritische kanttekening komt van tech- en privacy-expert Simon Hania, die global data protection officer is bij taxi-app Uber. "Ik denk dat veel van de ondertekenaars uit de private sector, ook die van naam en faam, de fundamentele verschillen tussen publieke en private sector onderschatten, juist daar waar het aankomt op het bouwen en in stand houden van een goed werkende en betaalbare informatiehuishouding."
De door hem genoemde fundamentele verschillen omvatten volgens hem in ieder geval het feit dat een bedrijf geen democratie is, dat een bedrijf zelf zijn klanten kan kiezen en dat een bedrijf zich niet publiekelijk hoeft te verantwoorden voor elk gevraagd details. Die drie zaken hebben "grote invloed op de informatiehuishouding [van de overheid - red.] en de beheersing daarvan", aldus Hania.
Onwetendheid private sector
Hij legt uit dat dit ook betekent "dat allerlei adviezen van techondernemers wat mij betreft echt met de nodige scepsis tegemoet te treden zijn. Ik heb in de private sector toch echt wel wat kaas mogen leren eten van dit onderwerp, maar stel mij zelf graag uiterst bescheiden op waar het de publieke sector betreft."
Hania vervolgt: "Ik heb op afstand veel aandacht en respect voor wat o.a. Ron Roozendaal en Brenno de Winter op dit vlak klaarspelen en heb hun standpunten rond dit onderwerp hoger zitten dan die van vrijwel iedereen die de publieke sector alleen van buiten kent."
Tech-jurist en beleidsadviseur Victor de Pous kijkt de ICT-sector ook kritisch aan. "Onderteken wat je wilt, en roep de politiek desgewenst op het matje. Laten we daarbij de rol van de ICT-sector echter niet vergeten", schrijft hij op LinkedIn. "In hoeverre zijn ICT-leveranciers - de experts - verantwoordelijk en aansprakelijk voor mislukte overheidsautomatisering de laatste vier decennia?"
"Om een dwarsstraat te noemen: de 'appathon' van Pasen 2020 toonde aan dat de markt onvoldoende in staat was (700 voorstellen) om een valide blauwdruk voor een nijpend Covid-19 contract tracing systeem (app en back-end) op te leveren. VWS heeft vervolgens de handschoen zelf opgepakt." Uit dat miljoenenproject, waar Roozendaal en ook De Winter bij betrokken zijn geweest, heeft de Rijksoverheid waardevolle lessen geleerd. Overigens geldt hetzelfde voor de mislukte appathon.
Nederland toch best goed?
Oerhacker en tech-criticus Rop Gonggrijp komt nog met een scherpe relativering. "Digitale stilstand bij de Nederlandse overheid? Bwahahaha", schrijft hij in een tweetreactie. "Moet je voor de lol eens naar Duitsland komen. Hier is nog lang niet overal ADSL en 4G, en als je snel geholpen wil worden bij de gemeente stuur je een fax." Vijf jaar terug heeft in Duitsland de toenmalige minister van Economische Zaken zijn schaamte uitgesproken over mobiele netwerken in zijn land.
Reacties
Om een reactie achter te laten is een account vereist.
Inloggen Word abonneeDeze reactie is verwijderd
Het manifest focust veel te eenzijdig op de technische kant van de ICT projecten van de overheid.
Het probleem zit hem juist in het opdrachtgeverschap: de gebruikers/business kant binnen de overheid is niet goed in staat om IT-ers de juiste functionele opdrachten te geven.
Daarom gaan al die projecten fout. Niet vanwege gebrek aan technische kennis.
Ook de Commissie Elias heeft dit destijds onjuist gezien; daardoor heeft die commissie helaas ook nauwelijks aan verbeteringen van het ICT-functioneren van de overheid bijgedragen.
Het Manifest begint dus ook weer aan de verkeerde (techniek) kant van de oplossing. Daarom zal ik het niet tekenen.
Zelf zowel het bedrijfsleven als de overheid kennende ben ik blij met het diverse beeld. Ik zou er nog wat aan willen toevoegen.
Het verschil tussen de overheid en het bedrijfsleven is o.a.:
dat de overheid MOET aanbesteden, wat in de praktijk tot erg hoge kosten en niet altijd de juiste kwaliteit leidt. Tevens hebben overheden per definitie een relatief klein afzetgebied, dus er zijn relatief weinig aanbieders. De aanbieders die er zijn, lijken van op een oligarchie (hooguit twee a drie aanbieders per kavel). Er is dus per definitie weinig noodzaak tot innovatie.
dat overheid veel meer onder een vergrootglas ligt dan het bedrijfsleven. Dat leidt tot een schuchterige overheid die vaak meer kijkt wat men van een voornemen vindt, dan de nut- en noodzaakvraag te stellen.
Een aantal veel minder bekende oorzaken hebben juist veel meer overeenkomsten tussen de overheid en het bedrijfsleven:
Allereerst zijn zowel publieke als private organisaties nog zwaar hiërarchisch ingericht, waarbij besluitvorming nog steeds via het organogram gaat en niet ligt bij mensen die de besluiten voorbereiden. Het feodale systeem moet danig op de schop, daar de enige reden van het bestaan van hiërarchie gebaseerd is om een schuldige aan te wijzen bij collectief falen. Er moet weer een fundamentele discussie gevoerd worden over de taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden.
Een andere belangrijke oorzaak is dat in veel organisaties er slecht omgegaan wordt met risicomanagement, waarbij binnen de overheid de neiging is om 0% risico te aanvaarden bij veranderingen en in het bedrijfsleven vaak enorme risico's worden genomen. Risicomanagement is een belangrijk instrument en onderdeel van de business case onder elke verandering. Daarin machanderen is uit den boze.
Als men geen tegengeluid wil horen, dan geven we kwalificaties aan de besluitvorming, zodat niemand zich ermee mag bemoeien, zoals "dit is een politiek besluit", "dit is een board besluit". Daarmee wordt elk tegengeluid in dop gesmoord. Resultaat: kindjes en dogma's gaan dan de overhand krijgen.
En natuurlijk, daar moeten we ook eerlijk in zijn, er is ook een kwaliteitsprobleem in veel organisaties. En echt niet alleen bij de overheid. De overheid vist in dezelfde vijver als het bedrijfsleven en als je kwalitatief goede mensen wilt hebben, zul je echt moeten betalen. De Balkenendenorm is verzonnen grens die ervan uitgaat dat de premier van dit land het meest mag verdienen. Iemand mag gaan uitleggen op basis van welke kwalificaties dat zo is. In het bedrijfsleven (en echt niet overal) is zeker in kennisintensieve beroepen het normaal dat specialisten meer verdienen dan de "leider". Ik durf te stellen dat je met minder, maar kwalitatief beter betaalde mensen (dus gelijkblijvend budget) een hogere kwalitieit kan bereiken.
Al deze wat mindere bekendere oorzaken dragen bij aan slechte besluitvorming binnen organisaties, maar ook onderling. Daar verschilt dan weer de overheid met het bedrijfsleven. In het bedrijfsleven stuurt de Raad van Commissarissen (beursgenoteerde onderneming) de Raad van Bestuur (hoofddirectie) aan op vaak een aantal heldere KPI's (winst, omzet, marktaandeel, etc...).
Overheidsorganisaties vallen uiteen in de vier bestuurslagen (rijk, provincie, gemeenten en waterschappen) en de daaronder vallende uitvoeringsorganisaties (ministeries, provincie organisatie, gemeentelijke organisatie en waterschap organisaties, maar ook het UWV, belastingdienst, politie, OM, etc....)
De manier waarop de bestuurslagen de uitvoeringsorganisaties aanstuurt is op zijn zachts gezegd onnatuurlijk, daar er ook hier een hiërarchie bestaat tussen de bestuurslagen en de uitvoeringsorganisaties alleen maar klakkeloos moeten volgen. Samenwerking in het bedrijfsleven is op basis van gelijkwaardigheid.
Een nog veel belangrijker verschil is dat de bestuurslagen, in essentie samenlevingsvraagstukken dienen op te lossen met dezelfde zo niet een complexere en grotere impact dan die van de vraagstukken die binnen uitvoeringsorganisaties aangepakt moeten worden. Wat mij dan verbaast is dat we binnen die uitvoeringsorganisaties allemaal eisen stellen aan de bedrijfsvoering en primaire processen binnen die organisaties en voor nog veel moeilijkere vraagstukken we dat aan - met alle respect - gekozen, maar in essentie niet gekwalificeerde mensen overlaten. Sterker nog, daar waar dagelijkse tienduizenden ambtenaren (goede en slechte) proberen de BV Nederland overheid te houden, er maar een handjevol gekozen volksvertegenwoordigers dat voor de grote uitdagingen in de samenleving beschikbaar zijn, De huidige inrichting van onze overheid (zowel bestuur als uitvoerend) is drastisch aan hernieuwing toe.
Weer terug naar mislukken van IT-projecten zou ik dat wat breder trekken, Mislukken van veel verschillende typen (IT, bouw, etc...)projecten.
Met de huidige inrichting van de besluitvorming op verschillende niveaus (in zowel publieke als private organisaties) door bijna altijd niet ter zake kundige mensen (laten we stoppen met gekwalificeerde mensen, want met papiertjes alleen kom je er niet) is de reden waarop veel projecten mislukken. Een project is in essentie een verandering in de huidige situatie van de inrichting van een organisatie of zelfs tussen organisaties (bij samenlevingsvraagstukken) en dat vraagt om een per definitie multidisciplinaire aanpak, waarbij aspecten als vraagarticulatie, gedegen objectieve analyses en werkbare oplossingen de leidraad zouden moeten zijn. Helaas hebben we onze samenleving en organisaties zodanig ingericht dat dit altijd via de hiërarchisch as moet lopen, waar de mensen die daar aan de knoppen draaien sterk afhankelijk van functioneren zijn van kiezers of andere politieke krachten, en dus per definitie niet geïnteresseerd zijn in het oplossen van problemen, maar in het behoud van de eigen positie.
Niet functionerende IT, het Groningen en toeslagen affaire (en de afhandelingen daarvan), de woningnood etc... kunnen alleen opgelost worden als er een integraal en "eerlijk beeld" wordt geschetst met de daarbij behorende oplossing. Zonder dat vergezicht, want die heb je echt nodig om tot werkbare uitvoerbare oplossingen te komen, kan ik al een ding verklappen: iedereen zal de pijn voelen van deze oplossingen en dat is vermoedelijk ook het lastige voor onze politici en directies om deze zure boodschap aan het volk of organisatie te vertellen.
Er staat een link naar de IT Politicus van het jaar. Het is een uitstekend voorbeeld van deplorable staat van politiek digivaardigheid.
Het zou een prima onderbouwing van het manifest zijn wat de aanpak van politici naar informatieverwerking.
Slechte wetgeving neerleggen en dan de logische problemen bij uitvoering de schuld bij de uitvoering neerleggen.
Het is jammer dat het manifest zichzelf door een makkelijke technische insteek onmogelijk maakt.
Het ICT manifest is een digitale slag in de lucht
Je kunt wel intelligent hard schreeuwen en met knippen en plakken een aantal (bekende) ICT-miskleunen voor de zoveelste keer opvoeren, maar dat zal je boodschap er niet beter op maken. Wat moet je met een manifest dat de heren Blom en Klöpping met het een selectieve selectie van feiten en ideeën hebben samengesteld? Zeker: het zet je aan het denken, maar ik vraag me samen met een aantal commentatoren ernstig af of de boodschap, nu eens in een manifest verpakt, ons en vooral de overheid echt verder brengt.
Dat er iets mis is met de ICT bij de overheid is geen nieuws. Dat er mooie voorbeelden zijn van overheden die het beter doen dan de onze evenmin. Maar zomaar kopiëren van het Estse model, dat ooit startte in een groene weide, zal Nederland niet echt verder helpen. Wij zullen rekening moeten houden met wat er al is en van daaruit tot een vernieuwing moeten komen. Daarbij laat Oekraïne bijvoorbeeld zien dat werken vanuit losse koppelbare compartimenten, bijvoorbeeld op energie- en IT-gebied veel robuuster, veiliger en betrouwbaarder is dan de door de manifestanten voorgestelde centrale plek voor persoonsdata.
Het lijstje met actiepunten heeft een hoog open deur gehalte en mist samenhang. Je kunt de ICT inspanning van de overheid niet los zien van de structuur en werkwijze van onze overheid. Die structuur is dit jaar 175 jaar oud (het beroemde Huis van Thorbecke) . Die structuur zorgt ervoor dat de overheid in lagen is opgedeeld (rijk, provincies en gemeenten) en in functionele zuilen. Als je dat uittekent, dan ontstaat een grote matrix van vakjes. In ieder vakje zit een stukje overheid. Met eigen bevoegdheden en verantwoordelijkheden. En ieder stukje overheid heeft autonomie. Dat hebben we in de loop der jaren (onbewust) doorvertaald naar onze ICT aanpak. Dat is één, misschien wel hét kernprobleem.
Het resultaat is dat een overall visie op ICT voor de (hele) overheid ontbreekt, de relatie tussen beleid en uitvoering zoek is, niemand een samenhangend overzicht heeft over wat er op ICT gebied bij de overheid gebeurt en niemand is echt eigenaar van de enorme verzameling ICT-inspanningen. Dát probleem zou je eerst moeten aanpakken en dan kan vrij snel daarna worden begonnen met een renovatie. Vergeet dan niet om samen met beleidsmakers en uitvoerders, overheid en bedrijfsleven, een samenhangende visie te ontwikkelen over hoe ICT toepassing in de nabije toekomst wordt ingepast in de ontwikkeling van de BV Nederland. Zo’n initiatief heeft geen manifest nodig maar gewoon durf en leiderschap bij bestuurders en ondernemers, maar vooral bij Staatssecreatris van Huffelen. Ik zie dat wel gebeuren. Misschien helpt het wel om haar gewoon een aardig doe-dat-nou-mailtje te sturen. Dat scheelt een hoop vragen van op publiciteit beluste kamer- en commissieleden en wie weet stuurt zíj ons dan een manifest.