Cyberschaamte: waarom je het voelt en wat je eraan kunt doen

Heb je tijdens het werk per ongeluk op een link in een phishingmail geklikt? Dacht je een nieuw wachtwoord in te stellen voor je Instagramaccount maar is je account nu gehackt? Grote kans dat je je knap vervelend voelt. Misschien schaam je je zo erg dat je er niets over durft te zeggen tegen je collega’s of omgeving. Slachtoffer worden van een cyberaanval kan echter iedereen overkomen. Is die ‘cyberschaamte’ dan terecht?

Niet alleen op technologie vertrouwen
Cyberschaamte werd eind 2022 verkozen tot Cybersecuritywoord van het jaar. Niet voor niets, want het fenomeen roept nogal wat discussie op. Is het problematisch dat zoveel mensen zich schamen voor een digitale misstap? Heeft die schaamte gevolgen voor individuen en organisaties? Heeft cyberschaamte wellicht ook een functie?

Cybersecurity gaat over technologie en beleid, maar vooral ook over mensen en hun gedrag. Je kunt nog zo’n goede antivirussoftware op je (zakelijke) laptop hebben, maar als je gemakshalve overal hetzelfde wachtwoord kiest of niet oplet als je bijlages uit mailtjes downloadt ben je vroeg of laat de pineut. Je bent dan eenvoudig te hacken of haalt onbewust malware of ransomware binnen op je eigen computer of het netwerk van je werkgever. Met andere woorden: je kunt niet simpelweg op technologie vertrouwen. Iedereen moet zich bewust zijn van de digitale dreigingen en daar zijn of haar gedrag op afstemmen. Nu internetcriminelen steeds vernuftiger worden is het nóg belangrijker om die eigen verantwoordelijkheid te nemen.

Waar komt de schaamte vandaan?
Als je enige schaamte voelt om een fout die je gemaakt hebt, is dat eigenlijk best gezond. Je voelt schaamte omdat je de oorzaak bij jezelf zoekt. En omdat dat een vervelend gevoel is, kan cyberschaamte ervoor zorgen dat je niet opnieuw dezelfde fout maakt. Het is een wake up-call: intrinsieke schaamte motiveert om je bewuster te zijn van de risico’s en jezelf meer te bekwamen in cybersecurity. Dat is heel goed en hoeft niet ingewikkeld te zijn. Online is veel informatie te vinden en er zijn ook gratis (mini-)trainingen beschikbaar (zoek op security awareness training).

Toch kan cyberschaamte ook ongezond en onwenselijk zijn. Als de schaamte niet van binnen (intrinsiek) maar van buiten komt (extrinsiek) – bijvoorbeeld vanwege angst voor verwijten van collega’s, je leidinggevende of je puberdochter – kan dat schadelijke gevolgen hebben. Schaamte die voortkomt uit (bedrijfs-)cultuur of uit je privéomgeving maakt dat je eerder geneigd bent je kop in het zand te steken en een fout stil te houden. Dat doet iets met je eigenwaarde en zelfvertrouwen. Bovendien kan het tot veel meer ellende leiden: als je in een phishingmail getrapt bent maar geen melding of aangifte doet, kunnen internetcriminelen in het computernetwerk hun gang blijven gaan en grote financiële schade veroorzaken.

Open cultuur
We doen er daarom goed aan om zowel op het werk als privé te praten over digitale dreigingen en hoe we daarmee omgaan. Meer bewustzijn en een stukje training kan veel menselijke fouten voorkomen. En als er toch iets misgaat, kan een open en veilige cultuur ervoor zorgen dat slachtoffers niet gebukt gaan onder cyberschaamte en ze hun fouten durven melden. Het een volgende keer beter willen doen is immers effectiever dan alleen maar door de grond zakken.

Door Jelle Wieringa, security awareness advocate bij KnowBe4