‘IT-sector koestert mensen onvoldoende’

Van Velzen, nu werkzaam als onderzoeker aan de Universiteit van Tilburg, heeft geen hoge pet op van de manier waarop ondernemingen in de Nederlandse ICT-sector de kennis en vaardigheden van hun mensen op peil houden. IT-bedrijven zouden in zijn ogen op de lange termijn veel vitaler zijn als ze hun medewerkers met dezelfde snelheid zouden opwaarderen, waarmee ze ook hun softwarepakketten ‘upgraden’. "Het is toch niet uit te leggen dat de jeugdwerkloosheid stijgt, terwijl de IT-bedrijven hun werk naar lagelonenlanden verplaatsen omdat er een tekort zou zijn aan kennis en vaardigheden. Het heeft mijn voorkeur om eerst de mensen in eigen land te scholen. De sector zelf heeft een verantwoordelijkheid voor de opleidingen van de mensen. Je kunt niet verwijtend naar het onderwijs en de overheid wijzen en zelf niets doen." Samenspraak "De ICT-sector koestert de eigen mensen te weinig. Het is te makkelijk om als werkgever te zeggen dat een werknemer ‘master of his own destiny is’. Het volgen van een cursus moet immers altijd in samenspraak met de manager. Als die het niet goedkeurt omdat het te druk is, gaat het niet door. Ook de tamelijk zachte collectieve afspraken over opleidingsdagen in bedrijfs-CAO’s en de ICK-CAO laten altijd die ruimte. Er zijn een paar grote Amerikaanse IT-bedrijven, de zogenaamde ‘training leaders’, die met hun IT-academies zorgen voor de scholing van nieuw en zittend personeel. Kleinere IT-bedrijven doen dit niet of nauwelijks. Bovendien is de scholingsbereidheid van een bedrijf sterk afhankelijk van de economie. Dat beperkt de mate waarin een werknemer zijn eigen lot in handen heeft." Zo vertelde een medewerker van een groot Amerikaans telecombedrijf in Nederland, dat hij momenteel een scholingsbudget heeft van ‘zero dollars or less’. "Het bedrijf vergoedt alleen nog cursussen uit een puur defensieve strategie. Bijvoorbeeld in het geval dat het bedrijf verweten kan worden dat medewerkers geen cursus ‘sexual harassment’ hebben gehad. Scholing in vakbekwaamheid en kernvaardigheden is helemaal naar de achtergrond verdwenen. Er zijn werknemers in de sector die tien jaar geleden een grondige interne opleiding kregen, maar sindsdien amper bijgeschoold zijn. Het wordt tijd dat ICT-bedrijven de consequenties verbinden aan wat ze al jaren met de mond beleiden: ‘onze mensen zijn onze belangrijkste asset’." Arbeidsverhoudingen Van Velzen bekeek in zijn onderzoek de bouw- en IT-sectoren in de VS en Nederland. De bedrijfstakken staan model voor respectievelijk de ‘traditionele’ en de ‘nieuwe’ economie. Bovendien zijn ze zowel een afspiegeling van (bouw) als een uitzondering op (IT) de Nederlandse en Amerikaanse stelsels van arbeidsverhoudingen. In de goed georganiseerde Nederlandse bouwsector bestaan weliswaar collectieve scholingsfondsen, maar daar wordt door de werknemers onvoldoende gebruik van gemaakt. Voor Van Velzen aanleiding om die manier van het collectief faciliteren van scholing ook eens te herijken. De ICT-sector biedt volgens Van Velzen een kijkje in de toekomst omdat de sector anders is georganiseerd dan de meer traditionele sectoren. "De ICT-sector is een relatief ongereguleerde bedrijfstak als het gaat om collectief arbeidsvoorwaardenoverleg. Door het grotendeels ontbreken van gereguleerde arbeidsverhoudingen is er nauwelijks sprake van een ontwikkeld collectief scholingsstelsel. Dat geldt overigens ook in de VS. Een belangrijk deel van de scholing wordt overgelaten aan de markt: werknemers worden geacht zelf de verantwoordelijkheid te nemen voor het op peil houden van hun kennis en vaardigheden." "En juist daar gaat het niet goed. De bedrijven hebben een opleidingspotje, waar de HRM-afdelingen op zitten. In de goede tijden is er wel geld, maar geen tijd om een opleiding te doen. In de slechte tijden worden de opleidingsbudgetten als eerste geschrapt. Bovendien, als er opleidingen worden gevolgd, moeten er ook allerlei terugbetalingsafspraken worden gemaakt. Die clausules werken echter niet als de arbeidsmarkt weer krap wordt, want dan kopen de nieuwe werkgevers de claims van de oude werkgevers af." Een individueel scholingsbudget zou de scholingsparadox in de IT-sector kunnen doorbreken. "Medewerkers sparen in goede tijden een virtueel opleidingspotje bij elkaar, waar ze zelf over kunnen beschikken. Bijvoorbeeld door, zoals in de uitzendbranche, 1 procent van het bruto maandsalaris apart te zetten. De besteding van het geld kan gekoppeld worden aan een scholingsdoel, zodat werknemers niet in de verleiding komen er bijvoorbeeld een caravan van te kopen. Het zal de medewerkers bewuster maken van de noodzaak om duurzaam inzetbaar te zijn. Dat is ook in het belang van de werkgever." Mentaliteit Van Velzen: "Invoering van een individueel scholingsbudget zal van de werkgever een mentaliteitsverandering vragen. De mogelijkheid voor een werknemer om zich via scholing te ontwikkelen moet als net zo’n belangrijke ‘benefit’ gepresenteerd worden als een lease-auto, laptop of mobiele telefoon van de zaak. Wanneer een bedrijf structureel voor iedere werknemer middelen reserveert voor scholing betekent dit ook dat de werkgever proactiever moet omgaan met de scholingsbehoefte en -noodzaak van een medewerker. Er zal meer dan nu een langetermijnvisie over het scholingsbeleid en de toekomstige vereisten en vaardigheden van de medewerkers ontwikkeld moeten worden." "De idee voor een individueel opleidingsbudget is niet nieuw. De Stichting van de Arbeid deed in december 2000 al een voorzet om met individuele opleidingsbudgetten te werken. Bovendien kunnen individuele opleidingsgelden deel uitmaken van een breder budget, dat werknemers in staat stelt zorgverlof te financieren, een ‘sabbatical’ op te nemen of om andere faciliteiten in te kopen. Dit sluit aan bij het huidige maatschappelijke en politieke debat over het levensloopbeleid."