Juridisch: De rol van IT-professionals

Zo zijn de schaarse informatieverplichtingen van Ome Joop met zijn ambulante handel op de Albert Cuijp-markt nauwelijks zichtbaar tegen het felle licht van de vele dwingende e-commerce-regels voor verkoop via het web.
Een ander juridisch verschil in de fysieke en virtuele wereld betreft de rechtspositie van de burger ten opzichte van de overheid. Medio maart classificeerde de Nederlandse rechter huisbezoeken van een sociaal rechercheur als inbreuk op de privacy van AOW-ers, tenzij er sprake is van verdenking van fraude. Wie dit vonnis spiegelt naar de zo geprezen digitale maatschappij, kan niet anders dan concluderen dat ‘Sleppnetz-fahndung’ eveneens een ontoelaatbare vorm van rechercheren is. Toch doen overheidsdiensten in binnen en buitenland niets anders.
Met virtuele sleepnetten doorzoeken zij immers automatisch grote hoeveelheden elektronisch opgeslagen gegevens op opvallende gebeurtenissen en ‘onregelmatigheden’, zonder dat er sprake is van een reële verdenking tegen de burger. Een voorbeeld. Een reiziger die kort voor vertrek een vliegticket boekt en cash betaalt, laat harde alarmbellen rinkelen. Gek eigenlijk. En wellicht nog opmerkelijker is de omstandigheid dat niemand zich er druk om lijkt te maken.
Wie in Nederland vraagt naar het ‘belangrijkste’ mensenrecht krijgt steevast het antwoord ‘vrijheid van meningsuiting’. Kom daar niet aan. Waarschijnlijk mede ingegeven door de politieke moorden op Fortuin en Van Gogh ligt dit grondrecht op ieders lip. Maar door deze aandacht sneeuwen anderen onder.
Essentiële, in onze Grondwet verankerde rechten kennen twee vormen. Zo hebben de klassieke grondrechten betrekking op vrijheden van de burger. Daar behoort de overheid en de rest van de wereld incluis, vanaf te blijven. Denk aan de rechten op vrije vergadering, vrijheid van meningsuiting en bescherming van de persoonlijke levenssfeer.
De sociale variant schrijft juist wel een actieve rol voor de staat voor, zoals dat bij het grondrecht op onderwijs en bijvoorbeeld het grondrecht op arbeid het geval is. Hier zien een grondwettelijke plicht voor de overheid zich met haar burgers te bemoeien.
Mogelijk is het vet cool om het recht te hebben van alles en nog wat uit te kramen, maar zo’n schreeuw wordt in de praktijk van alle dag ontkracht door allerlei privacy-inperkingen. Wat heeft het voor zin om te roepen wat je wilt, terwijl de Nederlandse Staat iedere burger als nooit te voren controleert? Bovendien wil de overheid – ogenschijnlijk en passant – de mogelijkheid hebben om op ieder moment en dus tevens achteraf te kunnen controleren. Wie belde vorige week donderdag tussen 12.00 en 18.00 uur met het mobiele nummer 06-12345678? Met ingang van september moeten mobiele telefoniebedrijven in de Europese Unie verkeers- en locatiegegevens tussen de zes en 24 maanden bewaren. De Nederlandse regering kiest voor 18 maanden. Dat had dus minder gekund.
De vraag luidt wat de rol van ICT-professional zou moeten zijn. Dat ook hij aan wettelijk voorschiften moet voldoen, staat als een paal boven water. Maar hij kan meedoen aan het maatschappelijke en parlementaire debat. En hij kan er tevens voor zorgen dat er niet meer gegevens worden vastgelegd en bewaard, dan juridisch en/of bedrijfseconomisch noodzakelijk is.

Attentiepunten
- Toepassing van ICT maakt automatische registratie van allerlei gegevens mogelijk, ook informatie die uit oogpunt van een goede bedrijfsvoering of wettelijk voorschrift niet noodzakelijk is.
- Wetgevers beperken de persoonlijke levenssfeer van de burger steeds verder.
- De brede aandacht voor vrijheid van meningsuiting zorgt er mede voor dat de privacy van burger zonder noemenswaardig verzet onder druk staat.
- De stem van de ICT-professional bij ondernemingsbeleid en wet- en regelgeving kan een waardevolle bijdrage leveren aan de besluitvorming, mede uit oogpunt van grondrechten.