Juridische analyse: Visie gevraagd

In de nasleep van ‘9/11’ en de bomaanslagen in Londen ontstond in Engeland de gedachte dat het wel eens goed zou zijn om de verkeersgegevens van digitale communicatie en de locatiegegevens van mobiele telefonie te bewaren. Dan heeft justitie in het kader van terrorisme of zware criminaliteit de mogelijkheid persoonsgegevens op te vragen en te analyseren. Dankzij een wettelijke bewaarplicht voor telecomdata – en de bevoegdheid tot inzage – wordt onze samenleving veiliger, zo menen de voorstanders.Europa was al om, want de Nederlandse Wet dataretentie vloeit voort uit de communautaire richtlijn dataretentie, vastgesteld in 2006. In de Haagse vergaderzaal viel dus niet veel te kiezen. Wel mocht de Nederlandse politiek iets zeggen over de duur van de bewaarplicht van de verkeersgegevens van elektronische correspondentie, waaronder e-mail en instant messaging, en het surfgedrag en de belgegevens. De speelruimte betrof achttien maanden: minimaal zes en maximaal 24.In het debat werd duidelijk hoe verdeeld zowel de regering als het parlement zijn. De Partij van de Arbeid stemde zelfs tegen de wet (een puur symbolische actie, want Nederland kan sowieso niet onder de wet uit), terwijl CDA en VVD graag zo lang mogelijk de verkeersgegevens willen bewaren. Uiteindelijk werd de bewaarplicht afgemaakt op één jaar.De legitimatie van de datarententiewet werd door de liberalen nog eens onderstreept met de blijkbaar onvermijdelijke verwijzing naar het adagium ‘wie niets te verbergen heeft, heeft niets te vrezen’. In het kader van discussie over de bescherming van de persoonlijke levenssfeer horen we dit al decennia. Maar hoe valide is dit argument? Privacy gaat over menselijke waardigheid en vrijheid. Zij richt zich tot de overheid, maar tevens tot bedrijven en burgers onderling. Laat de burgers met rust. Blijf er van af. Treedt hun fysieke, visuele en informationele ruimte niet zonder hun toestemming binnen, ook al hebben ze niets te verbergen. En wanneer de wetgever algemene en brede bewaarverplichtingen van persoonsgegevens voorschrijft, hebben we een buitengemeen betrouwbare overheid nodig.Een aanpalend probleem heeft alles te maken met het toekennen van waarde aan de opgeslagen informatie. Wat zeggen de persoonsgegevens eigenlijk? Los van de vraag naar de betrouwbaarheid van de gegevens, draait het om de interpretatie ervan. Eén van de klassieke voorbeelden laat zich als volgt schetsen. De projectleider van een softwarebedrijf blijkt op woensdag zeven biertjes te hebben gedronken, aldus toont de administratie van het bedrijfs­restaurant aan. De chef personeelszaken denkt dat hij te maken heeft met een alcoholist, nu de man een week daarvoor ook al vijf alcoholhoudende drankjes op één dag kocht. De eerste keer was hij echter jarig en de twee keer trakteerde hij omdat zijn team een belangrijke deadline haalde. De stap naar creditkaartinformatie waarmee digitale kinderpornografie op Internet wordt betaald, is klein. Minister Hirsch Ballin (Justitie) stelt nu voor dat een financiële instelling bij aankoop van kinderporno de kaart ogenblikkelijk en definitief blokkeert. Dat kan dus ook gebeuren wanneer de kaarthouder zich niet bewust is dat zijn kaartgegevens zijn gekopieerd. Moet de kaarthouder wiens informatie zonder zijn medeweten in verkeerde handen is gevallen, gaan aantonen dat hij niet degene is die de aankoop heeft gedaan? Anders gezegd, gaan we de bewijslast omdraaien? Kan hij dat überhaupt bewijzen?SRitLet op!▪ Burgers moeten zich meer dan ooit afvragen wat voor informatiesamenleving zij willen en welke (grond)wettelijke waarborgen en zekerheden daarbij horen.▪ SIhtWetgevers perken het grondrecht op bescherming van de persoonlijke levenssfeer steeds verder in, bijvoorbeeld met een beroep op veiligheid of fraudebestrijding, hoewel de effectiviteit soms omstreden is en de proportionaliteit van de wettelijke maatregelen ter discussie staat.▪ De betrouwbaarheid van persoonsgegevens zet de rechtspositie van de burger verder onder druk, omdat de informatie bijvoorbeeld gemanipuleerd kan zijn en tegenbewijs lastig zo niet onmogelijk te leveren is.▪ Ook de interpretatie van verzamelde en aan elkaar gekoppelde persoonsgegevens beperkt de rechtspositie van de burger.