Overleg in ICT is geen toonbeeld van vernieuwing

Het is een oud toneelstuk, dat merkwaardigerwijs steeds weer opnieuw wordt gerecenseerd alsof het om een première gaat. In de nog komende bedrijven – we verklappen de plot maar vast – komt er ook nog rumoer over de zogenaamde ‘algemeen verbindendverklaring’, die regelt dat het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid gemaakte CAO-afspraken ook dwingend kan opleggen aan ongeorganiseerde werkgevers. En uiteraard hebt u ook nog te goed dat ‘de bonden’ te veel vragen. Dat doen ze immers volgens werkgevers altijd, of de tijden nu voorspoedig zijn of niet. Herhaling Even ontstond de indruk dat de uitspraken van VNO-NCW-voorzitter Schraven de uitkomst waren van een interne studie over de toekomstige arbeidsverhoudingen, maar de centrale werkgeversorganisatie haastte zich begin deze week mee te delen dat die studie nog maar pas een aanvang heeft genomen en niet voor december zal worden afgerond. Schraven heeft dus slechts herhaald wat elk van zijn voorgangers bij VNO-NCW door de jaren heen ook al eens te berde bracht. In de theaterwetenschap heet zoiets een ‘constante’ in de komedie. Dankzij de reactie van hoogleraar arbeidsrecht E. Verhulp is er gelukkig een interessant aspect aan deze met regelmaat terugkerende zomerhit toegevoegd. Zijn bezwaar is dat ondernemingsraden niet eenvoudigweg de rol van CAO-onderhandelaar kunnen overnemen. Ze zijn er niet voor opgeleid en hebben geen onafhankelijke relatie met de werkgever waar ze zaken mee moeten doen. Dat argument is na de oorlog algemeen geaccepteerd en heeft er juist toe geleid dat werknemers bij CAO-onderhandelingen vertegenwoordigd worden door vakbondsbestuurders. Verhulps tweede bezwaar is van juridische aard. Een ondernemingsraad kan werknemers niet juridisch binden, tenzij die daarmee instemmen. Bedrijfseigen In de praktijk wordt wel degelijk over arbeidsvoorwaarden onderhandeld tussen directies en ondernemingsraden, met name ook in de ICT-sector. Daarbij wordt zorgvuldig gesproken over ‘bedrijfseigen regelingen’; als de term CAO zou worden gebruikt komt men in aanvaring met nationale en internationale wetgeving die uitsluiting van vakorganisaties verbiedt. Die bedrijfseigen regelingen kenmerken zich door het vrijwel ontbreken van collectieve elementen. Kennelijk ziet VNO-NCW dit model als het voorland van toekomstige arbeidsverhoudingen. De vraag is of men daar dan wel blij mee moet zijn. De vakbonsinvloed is nihil, maar nergens zijn de lonen zo uit de hand gelopen als in de ICT. Op dit moment is er een keiharde concurrentie waarbij bedrijven die wel een (bedrijfs-)CAO hanteren, een concurrentienadeel hebben. De dienstverleners leveren slag op basis van uurtarieven, met de inkomens van de werknemers als sluitstuk. De inkomensvorming is ondoorzichtig en onvoorspelbaar. De sector mist – gek genoeg – de matigende invloed van de vakbeweging. Dat heeft niet alleen consequenties voor de werknemers, maar vooral ook voor de werkgevers. Bedrijven weten onderling niet meer van elkaar of er nog een minimum aan spelregels wordt gehanteerd. De optredende werkgeversorganisatie, Nederland ICT, lijkt elke regulerende greep te missen. Juist VNO-NCW verklaarde daarover onlangs in Automatisering Gids:“Het ontbreekt de branchevereniging (Nederland ICT, red.) aan de structuur, de traditie en de financiële middelen, om de rol van werkgeversvereniging op zich te nemen.” Kortom, het onbreekt de ICT-sector aan een representatieve werkgeversorganisatie met verstand van zaken. Verdeeldheid De ICT-sector kent maar een overkoepelende afspraak, de ICK-CAO, waarin niets noemenswaardigs is geregeld en waar alle ICT-ondernemingen die er toe doen zich aan onttrekken. Zelfs de eerste onderhandelaar aan werkgeverskant is werkzaam bij een bedrijf dat zelf niet onder die CAO valt. De verdeeldheid aan werkgeverskant is zo groot dat het domweg niet meer lukt om als serieuze gesprekspartner voor de overheid (ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid) op te treden als het om zaken gaat waarbij ze elkaar juridisch of financieel moeten binden. In de ICT-sector is het ‘ieder voor zich en God voor ons allen’. Dat is de uitkomst van een proces dat hier en daar wordt beschouwd als ‘vernieuwend’ en als een voorbeeld voor andere economische sectoren. Niet alleen de werknemers in ICT-land zijn dus slecht georganiseerd, maar ook de werkgevers. Wie de vakbeweging overbodig verklaart kan ook zichzelf van het bord spelen. In de ICT denken ze het immers ook zonder Jacques Schraven te kunnen.