‘Post Piano’ klinkt als Steinway

Bij de Post Piano is dit probleem opgelost door ontwerper Piet Hein Eek, die zich heeft laten inspireren door de klassieke piano. Omdat het geluid langs elektronische weg wordt opgewekt, is een grote klankkast zoals bij een concertvleugel niet noodzakelijk. Hierdoor is het instrument redelijk eenvoudig verplaatsbaar, in tegenstelling tot een vleugel waarvoor een gespecialiseerd bedrijf moet zorgdragen voor het transport. "Niet alleen is de Post Piano eenvoudig te vervoeren, het apparaat hoeft ook nooit meer gestemd te worden", zegt ontwerper Michiel Post, oprichter van Post Musical Instruments (PMI) uit Amsterdam. Hij heeft de elektronische piano weten te perfectioneren door een geavanceerde techniek te gebruiken. Post: "De piano werkt met geluidssamples, waarbij onder elke toets een aantal verschillende samples beschikbaar is. In totaal omvat een geluidsfile voor het instrument zo’n 5 gigabyte. De meeste synthetische piano’s herbergen niet meer dan 64 megabyte geluidsdata." Bij eenvoudige digitale piano’s wordt het geluid langs elektronische weg opgebouwd uit een beperkt aantal samples. Om van de ene octaaf naar de volgende te komen, wordt een puur wiskundige techniek gevolgd. "Maar", zo zegt Post, "dan ga je voorbij aan het feit dat het snarenspel van een piano zich niet laat vangen in pure wiskunde. Het instrument klinkt dan blikkerig. Een goede stemmer houdt daar rekening mee door geen wiskundige maar fysiologische uitgangspunten te hanteren. Het gaat tenslotte om wat het publiek hoort en niet of een frequentie van een snaar een exact veelvoud ergens van is." Samples Elke toets van een volledig klavier (en dat zijn er 88) stuurt zijn eigen serie samples aan. Dit zijn geluidsfragmenten die zijn opgenomen vanaf een echte concertvleugel. Post: "We hangen een microfoon boven de snaren ­ elke toon van een piano wordt gemaakt door drie snaren die tegelijk worden aangeslagen ­ en bedienen vervolgens de toetsen. Daarbij is het de kunst om elke toets een aantal malen aan te slaan met een wisselende sterkte. Een zachte aanslag geeft nu eenmaal een heel ander geluidsbeeld, om het zo maar te noemen, dan een harde. De samples hebben een lengte van soms wel 2 minuten, voldoende om de snaren geheel te laten uittrillen." Twee minuten lijkt vreselijk lang, maar de laagste tonen van een vleugel kunnen inderdaad zo’n tijd blijven doorklinken. In een muziekstuk komt zo’n lange uittriltijd maar sporadisch voor, meestal wordt een toon eerder afgebroken. "Ook dat geeft weer een apart geluid, waarvan wederom een sample is opgenomen. Alles bij elkaar kost het samenstellen van een compleet sample een dag of twee, waarbij je ook nog eens een pianostemmer paraat moet hebben die het instrument in tiptop conditie houdt. Daarna wordt de datafile samengesteld, wat enkele maanden kost, en heb je een geluidsfile waar je nooit meer aan hoeft te sleutelen", zegt Post. Techniek In de Post Piano wordt een bijzondere techniek gebruik voor het laten klinken van het geluid. De samples staan gedeeltelijk in het werkgeheugen van de in de piano opgenomen pc, de rest staat op harde schijf. Wordt een toets aangeslagen, dan komt het eerste geluidsfragment uit het werkgeheugen, waarna naadloos wordt overgeschakeld naar de geluidsdata van de harde schijf. Post: "In totaal kunnen we 160 geluidsstromen tegelijk van de harde schijf af laten komen, maar dan is de grens wel bereikt. Zou je proberen om nog meer fragmenten tegelijk te laten horen, dan gaat het mis. Stukjes geluid vallen dan weg." Op de toepassing van de disk­streaming techniek voor muziekinstrumenten is inmiddels een breed patent aangevraagd. De harde schijf vormt een onderdeel van een snelle pc, die in de piano is ingebouwd. "Het huidige model heeft een Pentium 4 aan boord, die loopt op een klok van 2 GHz. Die processor wordt tijdens het spelen eigenlijk helemaal niet zo erg belast, hoor. De grootste prestaties moeten worden geleverd door de harde schijf. We gebruiken een schijf die met 7200 toeren per minuut wordt aangedreven en die is voorzien van een breedbandige interface. Een disk van 40 gigabyte is de kleinste uitvoering, er zijn echter ook modellen leverbaar met schijven van 260 GB", aldus Post. Monsteren De geluidsfragmenten zijn bemonsterd in CD­kwaliteit, wat wil zeggen dat ze met een samplefrequentie van 44 kHz in een resolutie van 16 bits zijn opgenomen. Naast pianoklanken levert PMI ook een reeks andere instrumenten, van kerkorgels tot de uílleann, de originele Ierse doedelzak, aan toe. Post: "Van al die instrumenten zijn samples gemaakt, met behulp van een microfoon. In het geval van een kerkorgel hebben we wel wat halsbrekende toeren moeten uithalen om die microfoon op de juiste plaats voor de pijpen te krijgen. Soms zijn twee monsters genomen, eentje met een microfoon vlakbij de klankelementen van het instrument en een ander op een afstand van een meter. Elk sample heeft een geheel eigen klankkleur. Via software kun je overigens ook nog een mix van die samples maken." De Post Piano is bedoeld voor mensen die beroepshalve muziek produceren, bijvoorbeeld als achtergrond bij een film of documentaire. Het instrument is met een prijs van 19.000 euro niet goedkoop, maar afgezet tegen de kosten die gemoeid zijn met de inzet van een concertvleugel valt het alleszins mee. "Het huren van een Steinway vleugel kost zo’n 1500 euro per dag. Het apparaat moet ook nog gestemd worden, door een vakman die zeg maar 100 euro per uur kost", zegt Post. Dat is overigens nog maar een deel van het kostenplaatje, de vleugel moet ook nog naar de gewenste plaats worden getransporteerd. "En dan is het helemaal afhankelijk waar hij vandaan moet komen en waarheen hij moet. Is het een transport van begane grond naar begane grond dan kun je rekenen op een bedrag van 250 euro, bij een afstand van 100 kilometer. Moet er getakeld worden, dan loopt de prijs op, tot 400 euro of meer", aldus een woordvoerder van Dijkstra Transport uit Hilversum, een onderneming die gespecialiseerd is in het vervoer van ICT­apparatuur en muziekinstrumenten. De Post Piano kan worden aangesloten op internet, om langs die weg muziekbestanden over en weer te sturen. "Dat kun je gebruiken om muziek van het net te downloaden, maar ook om een werk dat je net hebt gespeeld en dat is opgenomen via email door te sturen. Naar een muziekdocent bijvoorbeeld, die als het ware realtime kan meeluisteren en ook meteen adviezen kan geven hoe je je spel kunt verbeteren. Gespeelde muziek kan worden omgezet in notenschrift, maar ook de weg terug is mogelijk. Je kunt een partituur onder de scanner leggen, deze laten converteren in een muziekscore en via de piano ten gehore laten brengen. Ook weer via software kun je wijzigingen aanbrengen op de notenbalk en daarna meteen het nieuwe resultaat beluisteren. Op die manier wordt muziekles op afstand wel heel eenvoudig te realiseren", zegt Michiel Post.