Scherpe focus blijft noodzakelijk

"Zou thuis gebruik moeten mogen?" Over dit kleine raadgevende referendum sluiten de rijen zich niet. Werknemers stemmen vrijwel zeker voor en softwareproducenten tegen. De meeste bedrijven kopen geen software, maar verwerven een licentierecht op een computerprogramma, dat wil zeggen een gebruiksrecht. Daarvoor wordt doorgaans een royalty betaald, naast eventuele kosten voor implementatie, ondersteuning, onderhoud, training en wat dies meer zij. Wat dus een koopprijs lijkt, is goed beschouwd een gebruiksvergoeding. Eigendom blijft bij de rechthebbende in de persoon van leverancier of oorspronkelijke softwareproducent. Alleen bij maatwerkprogrammatuur die in opdracht wordt ontwikkeld ligt dat soms contractueel anders. Runcode en broncode wisselen dan van eigenaar, mits de opdrachtgever er voldoende voor wil betalen en partijen over de eigendomsoverdracht uitdrukkelijk consensus hebben bereikt. Wanneer wij van de omstandigheid uitgaan dat een bedrijf de programmatuur niet in eigendom heeft maar wel over een geldig gebruiksrecht beschikt, zijn de licentievoorwaarden in beginsel leidend ten aanzien van de handelingen die de gebruiker er mee mag doen. Hebben partijen bijzondere voorzieningen getroffen waarin privé-gebruik van de software is meegenomen, dan mag de werknemer de code thuis installeren en draaien. Ontbreken deze aanvullende afspraken, dan bepaalt de standaardlicentie, meestal in de vorm van algemene voorwaarden, de reikwijdte van het verleende gebruiksrecht. Bij de omvang van het gebruiksrecht is allereerst het licentie- en het daarbij samenhangende prijsmodel van belang. Software wordt onder meer aangeboden per server, per client, per named-user, concurrent/non-concurrent of op basis van een combinatie hiervan. Concurrent use gaat bijvoorbeeld uit van een maximaal aantal gebruikers dat gelijktijdig met de programmatuur mag werken. Vroeger waren er allerlei regels voor thuisgebruik van zakelijke pc-software. De Amerikaanse producent Borland Software Co. hanteerde in de negentiger jaren een No Nonsens Agreement met veel ruimte voor licentienemers, terwijl het succesvolle tekstverwerkingspakket WordPerfect destijds geleverd werd met de W.O.D.-licentie. Op grond hiervan verwierf de legale WP-gebruiker het recht hetzelfde softwarepakket op een Windows, OS/2 en DOS machine te installeren en gebruiken, mits het pakket niet gelijktijdig werd gebruikt. Microsoft hanteerde in die dagen veelal de 80/20- regeling. Een tweede installatie van haar applicatiesoftware op basis van één licentie was mogelijk, maar alleen als verhouding tussen gebruik op de zaak en thuis zich als vier staat tot één verhield. In de praktijk werkte dit systeem net slecht omdat controle feitelijk onmogelijk was. Vervolgens introduceerde Microsoft in haar nieuwe End-User License Agreement het begrip primary user van de computer waarop het programma was geïnstalleerd. Deze licentie verleende telewerker of mobiele werknemer het recht het computerprogramma waarmee hij op de zaak werkte tevens op zijn desktop thuis of zijn notebook te draaien, waarbij het concurrent-karakter van de licentie veranderde in non-concurrent. Anno 2005 zien wij dat het recht op thuisgebruik van ‘s werelds grootste softwareproducent niet langer in de individuele eindgebruikerslicentie is opgenomen. Microsoft heeft thuisgebruik namelijk verschoven naar de aanvullende onderhoudsregeling van de Software Assurance, die onlangs is vernieuwd. Gebruikers die tegen betaling kiezen voor Software Assurance hebben voor het aantal licenties dat ze afnemen ook het recht om deze licentie te verstrekken aan hun medewerkers voor thuisgebruik. Dit geldt voor licenties van Microsoft Office en niet voor Windows. Lees dus de kleine lettertjes van ieder pakket bedrijfssoftware.