Subsidie smeert aanleg breedband
Het ministerie riep daarom gemeenten op een voorstel te doen voor onderzoek naar het stimuleren van de marktpartijen. Deze subsidieregeling breedbandproeven leverde 22 projectvoorstellen op, waarvan het ministerie er acht uitkoos die het best aan de voorwaarden voldeden. En minister Jorritsma zette druk op de uitvoering. Een van de voorwaarden was namelijk, dat het project maar een jaar mocht duren nadat de regeling in september van kracht werd. Nu de helft van deze looptijd is verstreken, blijkt de aanpak te werken. Ofschoon de vraagstelling van de deelnemende gemeenten flink uiteenliep, kan het merendeel al concrete resultaten tonen. De regeling heeft bovendien tot doel de opgedane kennis ter beschikking te stellen aan andere steden. De projectleiders komen daarom regelmatig bij elkaar onder leiding van de stichting Nederland Kennisland. Dit projectbureau begeleidt in opdracht van het ministerie tevens de voortgang van het project. De deelnemers zien zelf echter het meest in de bilaterale contacten met de overige breedbandsteden en met steden die niet aan de subsidieregeling meedoen. Appingedam subsidiebedrag: e691.671, De gemeente hoog in NoordGroningen oogstte de meeste lof voor de subsidieaanvraag. ‘Compleet en met een gedegen fasering’, noemde de adviescommissie het plan van aanpak om te onderzoeken hoe alle zesduizend woningen en vierhonderd bedrijven in de gemeente op glasvezel kunnen worden aangesloten. Appingedam heeft de ambitie ICTtrekker en testomgeving in de regio te zijn. "De aanleg gaat hier relatief eenvoudig", licht projectleider Gerard Snakenborg toe. "Het is een heel compacte gemeente." Met de subsidie voerde onder meer de Hanze Hogeschool in opdracht van de gemeente een omvangrijke enquête uit onder duizend bewoners en alle bedrijven. Daaruit ontstond een betrouwbaar beeld over prijs/ prestatieverwachtingen. Voor een internetverbinding van 10 tot 100 Mbit plus een of twee additionele diensten zoals ‘video on demand’, wil men graag 50 euro betalen. De Appingedammers zijn zware ‘gamers’, die nu al vaak in lokaaltjes bijeenkomen om tegen elkaar te strijden. Het vooruitzicht dat online te kunnen doen is voor velen aanlokkelijk. De gemeente wil verder dat het net voorziet in gratis bellen binnen de gemeente via ‘voice over IP’. Een consortium van drie bedrijven, Hogeboom (Koop Tjuchem), NKF (DrakaComtech) en Getronics, is bereid eenderde van de aanlegkosten te financieren. De woningbouwverenigingen besluiten een dezer dagen voor welk percentage van de kosten zij willen deelnemen in het project. De gemeente heeft als voorwaarde gesteld dat de deelnemers minimaal 50 procent van de kosten dekken, omdat anders de externe financiering niet is rond te krijgen. In dit scenario blijft de rol van de gemeente beperkt tot het bijeenbrengen van partijen. Lukt dat niet, dan wil de gemeente de aanleg medefinancieren, maar dan is een nieuw raadsbesluit nodig. Ook vervalt dan de toezegging van de geselecteerde consortiumpartners, omdat de gemeente dan openbaar moet aanbesteden. De gemeente zet vaart achter het project en wil rond de jaarwisseling de eerste aansluitingen operationeel hebben. Snakenborg: "Het belang van glas voor het noorden is groot. Er ligt hier bijvoorbeeld 400 hectare bedrijventerrein braak in de Eemshaven. Wij moeten iets bieden wat elders niet is. Daarom was ik fel gekant tegen de defensieve strategie van KPN om ADSL breed uit te rollen hier, toen ze hoorden van onze plannen. Dat betekende de doodsteek van dit project. Brede uitrol ADSL levert nu een kleine voorsprong op, maar niet voldoende om de regio aantrekkelijk te maken voor de komende jaren." Almere subsidiebedrag: e1.150.061, ‘s Lands snelst groeiende stad benut al vanaf zijn ontstaan de unieke kans in de grote hoeveelheid nieuwbouw te experimenten met nieuwe technologie. Zo pionierde Almere bijvoorbeeld met stadsverwarming. Het gemeentebestuur wil een aantrekkelijk vestigingsklimaat voor bedrijven creëren. Als eerste in Nederland had de gemeente begin 2002 succes met de bemiddeling in de vorming van een consortium dat een glasnet zou aanleggen in twee woonwijken en twee bedrijventerreinen. Eind 2002 konden de partijen het toch niet eens worden over de uitvoerbaarheid van het plan genaamd Vrijmarktnet. Daarop hakte de gemeente de knoop door en besloot het passieve netwerk zelf aan te leggen. Een uitnodiging om het netwerk te exploiteren leverde twee gegadigden op: KPN en First Mile Ventures (FMV), een groep lokale ondernemers aangevuld met grote marktpartijen als BT en Cisco. Almere koos FMV. Tegelijkertijd ging de gemeente ervan uit dat KPN door zou gaan met eigen glasvezelprojecten in Almere, zoals in de Eilandenbuurt. Het aantal partijen dat werkt aan de ontwikkeling van de lokale markt, zou zo toenemen. De aanbesteding van de aanleg van het passieve netwerk wordt nu voorbereid, zodat de bouw na de bouwvakvakantie kan beginnen. FMV verzorgt de actieve componenten in het netwerk en treedt op als makelaar voor de dienstverleners op het netwerk. In september zouden de eerste huisaansluitingen kunnen plaatsvinden. Almere verzamelt met het geld uit de subsidieregeling een grote hoeveelheid documentatie over de techniek, de organisatie en financiering rond de aanleg van glasvezel. Bovendien kan vanaf september de studie beginnen naar de economische en sociale effecten die de beschikbaarheid van het netwerk heeft op de vraag naar bandbreedte en ontwikkeling van diensten. Projectleider Gerard Jansen signaleerde al interesse bij diverse ‘application service providers’ die het netwerk graag willen gebruiken als testbed voor hun aanbod van elektronische diensten. Doordat het rekencentrum Sara deel uitmaakt van het consortium in Almere, krijgt het glasvezelnet een breedbandaansluiting met Amsterdam en binnenkort met Rotterdam via de Amsterdamse Internet Exchange. Die koppeling breidt de markt voor de dienstenaanbieders gelijk flink uit. Almere wil graag dat kabelexploitanten diensten over het glasnet aanbieden. Maar UPC, de lokale exploitant, laat niets van zich horen. Andere grote kabelaars willen niet. Nu ziet de gemeente zich gedwongen zelf een ontvangst en distributieinrichting voor digitale radio en tv te bouwen. Bij de mensen thuis komt een omvormer die de digitale signalen uit de glasvezel omzet in een analoog signaal voor de meeste tv’s. Daarnaast wil de gemeente ook IP telefonie in het basispakket voorzieningen. Binnen de gemeente kunnen inwoners dan gratis bellen. Jansen wil uitzoeken hoe dit soort diensten zich in praktijk naast elkaar gedragen op zo’n netwerk. Burgers gaan in totaal 80 euro betalen voor het basisdienstenpakket. Utrecht subsidiebedrag: e599.338, De gemeente Utrecht wil met de subsidie in een jaar tijd drie doelen bereiken. Twee daarvan hebben betrekking op het helpen van bewonersgroepen hun eigen breedbandfaciliteiten op te zetten, namelijk in de nieuwbouwwijk de Kersentuin en in Lombok. Uit die ervaringen volgt een derde doel: het formuleren van een gemeentebeleid ten aanzien van de aanleg van breedband. Daarbij maakt de gemeente tevens gebruik van kennis die wordt opgedaan uit andere glasvezelprojecten in de stad, zoals dat op het bedrijventerrein Papendorp. Daar sluit het bedrijf Netshare, onderdeel van kabelproducent NKF, alle bedrijven aan op een glasvezelnetwerk en verhuurt dat vervolgens volgens een open model. Zelfs KPN levert daar telefoonverbindingen over de glasvezelkabel van NKF. Met de eerste doelstelling van het project vordert de gemeente zeer snel. Na een halfjaar ligt het plan voor de 64 ‘eco’woningen in de Kersentuin klaar. De toekomstige bewoners leggen de glasvezels in eigen beheer aan en willen ook het netwerkbeheer zelf uitvoeren. Zij willen de infrastructuur onder meer gebruiken voor allerlei buurtgerichte activiteiten. Zo zijn er bijvoorbeeld plannen voor een virtuele oppascentrale en een toezicht op de gemeenschappelijke parkeergarage. Ondanks de grote betrokkenheid van de bewoners en het hoge deelnamepercentage van 70 procent, blijkt de ‘business case’ in de Kersentuin niet rond. De schaal is te klein, legt projectleidster Marijke Salters uit. De gemeente moet voorfinancieren om het project doorgang te laten vinden. De gemeente wil eigenlijk niet investeren in infrastructuur, maar doet dit in geval van de Kersentuin toch vanwege de ervaringen die het project oplevert, bijvoorbeeld hoe de bewoners het beheer van het netwerk gaan uitvoeren. Daarnaast levert het project ook een schat aan juridische ervaringen op, bijvoorbeeld over de verplichtingen die de bewonersgroep krijgt nu zij formeel telecombedrijf is. Het project Lombox verkeert nog lang niet in zo’n vergevorderd stadium. Een actieve bewonersvereniging zoekt al ruim een jaar naar mogelijkheden om geïnteresseerden in de oude wijk Lombok aan te sluiten op glasvezel. Dit plan blijkt onhaalbaar, voornamelijk door het geringe aantal belangstellenden. Nu zet zij haar zinnen op een draadloos breedbandnet. De gemeente besteedt een deel van de subsidie aan onderzoek naar de netwerktechnologie, de applicatieontwikkeling, juridische aspecten en standaarden. Tot december wordt in Lombok een technische en functionele proef gedaan. Daarna volgt de besluitvorming over het vervolgtraject. De Lomboxorganisatie moet nog veel uitzoeken: wat zijn de initiële kosten, wat doe je met degenen die later aansluiten? Welke organisatievorm moet worden gekozen? Wie gaat het netwerk en de servers beheren? Salters: "Ondanks dat zij een heel andere techniek kiezen, speelt vergelijkbare problematiek als in de Kersentuin, met name op het juridische vlak." Utrecht experimenteert verder op nog drie plekken in de stad met WiFihotspots. Deventer subsidiebedrag: e1.500.000, In de wijk Driebergen in Deventer heeft de woningcorporatie Rentré zo’n tweehonderd woningen gesloopt en vervangt ze door nieuwbouw. Bij de aanleg van nieuwe nutsvoorzieningen ligt het voor de hand direct de voorbereidingen voor glasvezelaanleg te doen, zo bleek uit onderzoek van Arcadis en de Saxion Hogeschool uit 1999. Daarnaast overweegt de gemeente ook zeshonderd huizen in de Vinexwijk ‘De Vijfhoek’ aan te sluiten op glas. Op basis van de onderzoeksuitslag besloten drie woningbouwverenigingen, het Deventer Ziekenhuis, de Saxion Hogeschool en de Stichting CAI media hun vraag te bundelen in een onderneming. Deze kan een antwoord vormen op het beperkte en dure aanbod van de telecomaanbieders. Deventer zoekt met behulp van de subsidie uit hoe deze lokale vennootschap het best kan worden opgericht. Daarnaast wil de gemeente vier proeven opzetten, die met elkaar verbinden via een stadsring en onderzoeken hoe de nonprofitsector daarop kan worden aangesloten. "De gemeente Deventer legt zelf geen glas aan, dat doet de vennootschap", stelt projectleider Oscar Wijsman. Het onderzoek dat tot nu toe is gedaan, leverde een praktische checklist op die bruikbaar is voor bijvoorbeeld andere gemeenten en woningbouwcorporaties. De handleiding geeft bijvoorbeeld suggesties hoe het best een tracé kan worden bepaald. Wijsman: "Met luchtfoto’s bijvoorbeeld, kom je soms tot de ontdekking dat er joekels van eiken in de weg staan." De checklist helpt ook bij de keuze van de netwerktopologie en het optimale aantal glasvezels per huishouden. De vennootschap kan direct aan de slag voor het maken van de detailplannen. In het voortraject organiseerde de gemeente in een fabriekshal diverse praktijktests met apparatuur van verschillende leveranciers, om uit te zoeken hoe het netwerk zich onder verschillende simulatieomstandigheden gedraagt. Studenten werden bijvoorbeeld uitgenodigd een hoge belasting op het netwerk te zetten. Wijsman: "De vraag was bijvoorbeeld of stevige downloads of games cruciaal verkeer zoals bijvoorbeeld een hartbewaking niet wegdrukken. Zodra de financiering rond is, kan de lokale vennootschap worden opgericht. "Dat kan nu elk moment rond zijn, ofschoon de traditionele geldverstrekkers het tot nu toe lieten afweten", zegt Wijsman. De Saxion Hogeschool stapte uiteindelijk uit het project omdat de onderwijsinstelling zich afvroeg of de aanleg van een stadsring wel tot hun taak behoort. De school blijft wel een voorstander van het aanleggen van de ring en levert een personele bijdrage aan het project. Groningen subsidiebedrag: e345.914, Voor Groningen moet de glasvezelinfrastructuur de aansluiting met de Randstad brengen. De gemeente strijdt al enige jaren met Eindhoven om de vijfde en zesde plaats op de ranglijst van ICTsteden. "Ons probleem is dat Groningen in de beleving veel verder van de Randstad ligt dan de andere ICTsteden", legt projectleider JanKees Kleuver uit. Groningen heeft zelf een grote hoeveelheid MKB bedrijven, maar geen grote ICTklanten. De ICTbedrijven moeten hun diensten dus exporteren naar buiten de regio. Kleuver: "Dat kan met de leaseauto, maar dan loop je aan tegen de beperkte ‘bandbreedte’ van het wegennet. Elektronisch is de bandbreedte echter haast onbeperkt." De verbindingen naar buiten de regio liggen er: de Tycozeekabel naar Engeland, de VS en Duitsland. Verder liggen er kabels van British Telecom, KPN en Surfnet. De Groningen Internet Exchange (GNIX) geeft de lokale markt aansluiting op het nationale net. De vermazing in de regio ontbreekt echter. Glasvezel is weliswaar te krijgen, maar tegen een prijs zes maal zo hoog als in de Randstad. Daarom wil Groningen een open netwerk creëren, primair voor de grootzakelijke gebruikers. Wanneer eenmaal schaalgrootte is bereikt, kan de prijs omlaag en komen ook de aansluitingen van individuele burgers. Ook in Groningen werd de subsidie daarom voornamelijk ingezet voor onderzoek naar vraagbundeling, bijvoorbeeld in de educatieve sector, de gemeente zelf, de bibliotheken en het vastgoedbedrijf SIG Real Estate. Dat bleek een haalbaar concept op te leveren, zonder subsidie van de gemeente. De aanleg van de passieve infrastructuur vergt weliswaar grote investeringen, maar de te behalen besparingen zijn dusdanig dat die zich in twintig jaar terugbetalen. De betrokken partijen hebben inmiddels een intentieverklaring getekend en richten samen het bedrijf Community Network Groningen (CNG) op, waarin zij aandeelhouder met of zonder zeggenschap zijn of zich alleen als klant opstellen. Het aantal gevraagde aansluitingen kwam helaas wat lager uit als gevolg van economische tegenvallers, bezuinigingsronden en een voorzichtige inschatting door SIG van het verhuurpotentieel van de ‘verglaasde’ panden. De gemeente heeft alleen zeggenschap in het bedrijf, maar doet geen investering. Toch begint de gemeente vast met de fysieke aanleg, want zij wil tempo maken. De infrastructuur wordt later ingebracht in CNG. De aanbesteding, het gaat om een project van 1 tot 5 miljoen euro, is gedaan en binnenkort volgt gunning. Volker Stevin Telecom (VSTi) legde op eigen risico al een buizenstelsel. Leeuwarden subsidiebedrag: e1.025.720, Leeuwarden koos voor het geheel in eigen beheer aanleggen van een glasvezelring. De gemeente wil daarmee het monopolie van KPN en UPC doorbreken. "Een enkel ander telecombedrijf doet nog wel eens wat aan ‘cherry picking’, maar niemand heeft behoefte hier grootschalige projecten uit te voeren", foetert Heleen Kerkhof, senior beleidsmedewerker van de gemeente. Ze vindt de discussie over de business case van een glasring onzin. "De prijs is vergelijkbaar met de aanleg van een rotonde. Niemand heeft ooit gevraagd naar de business case van een rotonde." Een directe aanleiding voor het initiatief was de bouw van het ICT Center, een broedplaats voor startersbedrijven die de gemeente goed ontsloten wilde hebben. Telecombedrijven kwamen slechts met torenhoge prijzen en lange contractperioden. Het ICT Center Friesland, waar Kerkhof door de gemeente is gedetacheerd, coördineert de aanleg van de ring. De belangrijkste reden om een externe organisatie met de uitvoering van de gemeentering te belasten lagen in de mogelijkheid sneller te handelen. Ook had deze aan de gemeente gelieerde organisatie al expertise met telecomaanleg. De ring van 33 kilometer is nu voor tweederde klaar. Nu breekt het stadium aan dat bedrijven een eigen aansluiting kunnen regelen en anderen warm gemaakt worden om dienstverlening op het netwerk aan te bieden. De gemeente biedt de ring aan als open infrastructuur waar bijvoorbeeld ook KPN gebruik van kan maken. De aandacht richt zich in eerste instantie op het ontsluiten van overheidsgebouwen en instellingen, de zorgsector, cultuurinstellingen en musea en het onderwijs en de zakelijke dienstensector. Het leveren van breedbandverbindingen aan consumenten komt op de tweede plaats. De gemeente gebruikt de subsidie voor onderzoek naar bedrijfsmodellen voor elk van de beoogde doelgroepen. Per doelgroep wil de gemeente vijf tot tien proefaansluitingen maken. Zo komen technische en financiële obstakels aan het licht. Kerkhof: "Voor de cultuursector zitten de obstakels vooral op financieel economisch vlak. Bij de zorg is het geld er wel, maar vormt de organisatie juist een probleem." Volgens Kerkhof bestaat er veel behoefte aan breedband in de gemeente. De vraag is echter versnipperd. Iedereen houdt zich met zijn eigen zaak bezig, zoals bijvoorbeeld de archieven. "Friezen, met name die in het buitenland verkeren, doen graag onderzoek naar hun achtergrond", legt Kerkhof uit. De gemeente zoekt verder uit welke diensten beter kunnen samenwerken, bijvoorbeeld bij calamiteiten. De aanleg van een stadsring met alleen ‘managed dark fiber’ is juridisch geen probleem, zegt Kerkhof. "Het is een open netwerk dat de gemeente aanbiedt. De gemeente bemoeit zich dus niet met de diensten die van dat netwerk gebruikmaken. Daar zijn andere partijen voor." Van de acht steden verkozen er twee niet mee te doen aan deze rapportage: Nijmegen subsidiebedrag: e761.109 Den Haag subsidiebedrag: e816.572