’De telefoon ging niet meer’ Markt voor zelfstandige IT-ondernemers zwaar geraakt door dip

Van der Made is een Cobol-man in hart en nieren en nu achttien jaar zelfstandig ondernemer. Het is hem altijd erg goed bevallen zelfstandige te zijn. De meeste jaren draaide hij meer dan 1800 factureerbare uren. Dat is meer dan 45 weken van 40 uur per jaar. “Ik ben twee jaar lang lijnmanager geweest bij Centraal Beheer, maar dat is geen vak voor mij. Te veel politiek. Ik ben functioneel ontwerper en bouwer van meest administratieve applicaties in de mainframe-hoek. Maar ik was ook projectleider, troubleshooter, systeemanalist en systeemprogrammeur. Ik heb gewerkt voor onder meer ING, Ford in Duitsland en Philips in Apeldoorn.” Op 14 december ging Van der Made door zijn rug als gevolg van een hernia. “Mijn arbeidsongeschiktheidsverzekering betaalt vanaf 16 februari uit. Dat is een geluk bij een ongeluk, hoewel ik er weinig meer dan mijn vaste lasten van kan betalen. Ik heb een voorlopig koopcontract getekend voor een nieuw huis, maar de kans is groot dat mijn hypotheekaanvraag wordt afgewezen vanwege mijn situatie.” Van der Made heeft tot nu toe vijf maal gesolliciteerd zonder succes. “Tweemaal als docent informatica maar ook dat werd niets. Het liefst zet ik natuurlijk mijn bedrijf voort, maar zonder opdrachten hou ik het niet lang meer vol. In oktober heb ik nog twee telefoontjes gehad, in november en december nul. In januari ben ik één keer gebeld, maar ook daar kwam niets uit. In februari begon het weer wat aan te trekken en ben ik een keer of zes gebeld.” In de zomer van vorig jaar was Van der Made een week op vakantie in Yoskar-Ola, een stad in de Russische deelrepubliek Mari-El. Daar legde hij contacten met Russische ICT’ers en ontstond het plan om vier programmeurs naar Nederland te halen. “Ik heb er erg veel tijd in gestoken. Toen de markt instortte was het einde verhaal. Dit is de eerste echte dip die ik meemaak. In 1989 heb ik zes weken thuis gezeten en was ik een gevangene van de telefoon. Destijds werd er nogal aan prijsdumping gedaan en werden mensen ver onder de prijs weggezet. Ik geloof niet dat dat nu ook gebeurt.” Verwende ondernemer Kees de Kooter is softwareontwikkelaar voor administratieve omgevingen en al vierenhalf jaar zelfstandig IT-ondernemer te Rotterdam. “Ondernemer zijn is de vrijheid hebben om je ‘tools’, je technische koers en je werktijden zelf te bepalen. Dat is me altijd uitstekend bevallen,” zegt De Kooter. Hij is niet alleen een overtuigd ondernemer, naar eigen zeggen is hij ook een verwende ondernemer. “Ik heb altijd klussen gehad en heb nooit actief hoeven werven. Soms moest ik nee verkopen. Die tijd is nu voorlopig voorbij.” Een dip als deze heeft De Kooter niet eerder meegemaakt. “Het is wel eens een half jaartje slap geweest, dat wel. Sinds de zomer hoorde ook ik de verhalen dat het allemaal minder was, maar daar merkte ik weinig van. Ik ging in augustus met vakantie na afronding van de lopende projecten. In september vond ik een nieuwe woning die ik in oktober heb opgeknapt. Toen ik daarna klanten belde, bleek dat er geen werk was. Allerlei vervolgprojecten bleken in de ijskast gezet. Er is nog steeds niet veel werk. Ik ben nu bezig met wat serviceverlening op mijn eerdere projecten zoals kleine aanpassinkjes en beantwoord wat onderhoudsvraagjes. Verder ben ik stevig aan de studie. Ik ben mijn Java-kennis aan het uitbreiden en doe op eigen houtje wat cursussen. Ik zit nog steeds ‘s ochtends om 9:00 uur achter mijn pc. Ik ben druk bezig, maar onbetaald en dat is natuurlijk jammer.” De Kooter is geen klager. “Ik ben in goede tijden begonnen, nu gaat het slecht. Het is één van de risico’s die je als ondernemer loopt. Vanaf het moment dat ik begon heb ik een buffer aangelegd op een spaarrekening. Ik kan het als het moet een jaar uitzingen.” Ondertussen is De Kooter druk bezig opdrachten te vinden. “Ik heb gesprekken met tussenbureaus en bewerk mijn netwerk. Ik zoek in de nieuwsgroepen op internet en hou contact met enkele collega’s.” “Ik zie dat sommige tussenbureautjes projecten aanbieden en er een maximum tarief van 45 euro per uur aan verbinden. Dat is raar. Het is nu net alsof het tarief het enige is dat telt. Mijn tarief hangt af van de opdracht. Als ik bijvoorbeeld op de fiets kan komen, kan er zo vijf euro van de prijs af. Het maakt ook verschil of ik veel van een project kan leren of dat ik iets moet doen wat ik heel goed kan. Overigens zou ik nu projecten van een niveau waar ik vroeger mijn neus voor op zou halen, toch aannemen.” De les die De Kooter uit de huidige recessie heeft geleerd, is verder vooruit te kijken. “Een freelancer gaat pas zoeken als er echt geen werk meer is. De acquisitie van een nieuw project neemt al gauw een maand in beslag. Als je een project voor drie maanden binnen hebt, zou je in maand twee op zoek moeten naar een nieuw project. Ik heb geleerd de continuïteit beter in de gaten te houden.” De Kooter hoopt dat de recessie een gunstig effect heeft op de markt van ZZP’ers. “Wat er precies gaat gebeuren is moeilijk te voorspellen. Maar het is te hopen dat de echte vakmensen over zullen blijven, dat het kaf van het koren zal worden gescheiden. Hopelijk zullen ook de dubieuze tussenpersonen het hazenpad kiezen en blijven alleen de bonafide clubs over. Het zou goed zijn voor het imago van de zelfstandige IT-ondernemers.” De telefoon ging niet meer Bij tussenbureau B logic te Hilversum kwam de dip hard aan. Directeur Hans van de Poel stelde enig account-manager Chris Groothoff op gegeven moment maar voor om in de bossen te gaan wandelen. Van de Poel: “De telefoon ging niet meer. We konden weinig anders doen dan contact houden met de freelancers en wachten op betere tijden. Wel hebben we onze eigen organisatie aangepakt en een mooie applicatie voor onze website gebouwd, maar dat was het wel. Het was een heel vervelende periode.” Van de Poel en Groothoff spreken in de verleden tijd, want in hun beleving is het ergste nu achter de rug. Van de Poel: “In de laatste vier maanden van 2001 hebben we slechts één contract afgesloten. In januari van 2002 hebben we vier contracten afgesloten, wat voor B logic een mooie score is.” Groothoff: “Als we dit een paar maanden achter elkaar volhouden, is de dip wat ons betreft achter de rug.” Van de Poel: “We leverden mensen aan ASML, dat op een gegeven moment bepaalde dat de tarieven met twintig procent naar beneden moesten. Dat voorbeeld werd snel gevolgd door Philips en De Telegraaf. De pijn van die twintig procent moest over de hele keten worden verdeeld.” Groothoff: “Bij dat verdelen hebben we geprobeerd de zelfstandige zoveel mogelijk buiten schot te houden, want daar doet het het meest pijn. We zien een duidelijke trend dat vaste banen voor zelfstandigen meer bespreekbaar zijn geworden. Vaste banen liggen alleen niet voor het oprapen in deze markt.” Volgens de mannen van B logic hebben de eindklanten de markt teruggepakt. Van de Poel: “Er werkt een omgekeerd mechanisme: toen de ICT’ers schaars waren kon een bedrijf moeilijk aan ICT-personeel komen. Dus moet het bedrijf externen inhuren tegen een hoog tarief. Bedrijven willen dat nu niet meer en slaan terug door lagere tarieven te eisen. Ook onze marges zijn gedaald.” René de Groot René de Groot (52) zit dertig jaar in het IT-vak en heeft als zelfstandige sinds 1993 al tweeënhalve dip meegemaakt. Hij zit vanaf 1 november zonder opdrachten. Na het aflopen van zijn laatste opdracht bij het voormalig ASZ, ging De Groot vier weken op vakantie in zijn Spaanse flatje bij Benidorm. Maar het weer viel tegen en De Groot is naar eigen zeggen “te veel Amsterdammer om langer dan vier weken weg te blijven.” De Groot: “Een kwartaaltje sabbatical is natuurlijk leuk, maar je kunt niet elke dag naar de kroeg gaan. Toen ik terug was heb ik naar opdrachten gezocht en links en rechts kenbaar gemaakt dat ik in de aanbieding ben. Ik heb de vakliteratuur bijgehouden en veel meer kun je niet doen. Ik maak me nog niet echt zorgen en hoop binnen één of twee maanden weer een leuke opdracht te hebben.” “Normaal gesproken krijg ik opdrachten via tussenbureaus als VX Company en IMN. Maar dat soort bedrijven detacheert ook eigen mensen en heeft nu ook mensen op de bank zitten. Zolang dat zo blijft, hoeven jongens als ik niet op werk van hun te rekenen. Ze zijn ook niet allemaal even verantwoord bezig. In mijn ogen doen ze er beter aan hun eigen goedkope krachten thuis te laten ten gunste van zwaardere krachten als ik, om hun klanten te geven wat ze echt nodig hebben.” Ondertussen zit De Groot ‘de dip’ uit. Hij werkt nu aan de voorbereiding van een populair wetenschappelijk boek over de ergonomie van computersystemen. “Het moet gaan over welke functionaliteit achter welke toets moet zitten en waarom. Over schermopbouw en de toepassing van standaarden, dat soort dingen. Ik werk er elke dag een beetje aan, niet overdreven veel.” De Groot gaat pas solliciteren als het echt niet anders kan. “Het vooruitzicht van een vaste baan na negen jaar zelfstandig te zijn geweest is niet prettig. Maar als er geen opdrachten komen, moet ik er over een paar maanden misschien toch aan.” Datateam Ton van Born is directeur van ‘tussenbureau’ Datateam, dat bemiddelt tussen zelfstandigen enerzijds en softwarehuizen en eindklanten anderzijds. Van Born heeft zich jarenlang ingezet voor de zelfstandige status van IT-ondernemers en duidelijke regels daaromtrent. Hij speelde een belangrijke rol in de totstandkoming van het Besluit Verzekeringsplicht Automatiseringsdeskundigen van het LISV (Landelijk Instituut Sociale Verzekeringen) van september 2000. Toch is Van Born nu achttien maanden later verre van tevreden over de gang van zaken in de markt voor zelfstandige ICT’ers. De terugslag in de markt is daar maar deels verantwoordelijk voor. Van Born: “Een zelfstandig IT’er kan van de Belastingdienst een zelfstandigheidsverklaring krijgen. Die VAR [Verklaring Arbeidsrelatie, red.] is twee jaar geldig. Maar op elk gewenst moment kan die verklaring ongeldig worden verklaard door de uitvoerders van de sociale verzekeringen. Wat heb je dan voor zekerheid als ondernemer?” Van Born is niet alleen boos op ‘Den Haag’, ook de zelfstandigen moeten het ontgelden. “De flexwet, ook zo’n onwerkbaar gedrocht uit Den Haag, wordt door zelfstandige IT-ondernemers misbruikt om hun status als werknemer kracht bij te zetten. De ketenaansprakelijkheid maakt dat ik soms moet opdraaien voor de niet-afgedragen premies voor de werknemersverzekeringen. Dat komt nu zo vaak voor dat ik als intermediar geneigd ben te zeggen: ‘Eigenlijk zou je geen zaken moeten doen met zelfstandige ICT’ers.’ Het is bijna niet meer leuk om in automatiseringsland werkgever te zijn. Ik word namelijk gemangeld door de regelgevers enerzijds en de cowboys onder de zelfstandigen die ik bemiddel anderzijds.” De recessie die ook het bedrijf van Van Born hard raakt, is dan nog niet ter sprake gekomen. Opdrachtgevers als KPN, ABN Amro en ING hebben grote contracten beëindigd. De tarieven voor zelfstandigen die via softwarehuizen bij dergelijke klanten werken, zijn eind vorig jaar fors gedaald. Daar komt bij dat het betalingsgedrag van de grote softwarehuizen volgens Van Born ronduit slecht is. “Ik zit met voor tonnen aan onbetaalde rekeningen. Facturen die wel betaald worden komen veel te laat binnen.” Volgens Van Born heeft slechts een beperkt aantal freelancers de zaken netjes geregeld. “Om een recessie als de huidige het hoofd te bieden dien je als zelfstandige een buffer van drie netto jaarsalarissen te bezitten. Vanzelfsprekend moet je ook je verzekeringen voor elkaar hebben, je premies afdragen en je aan de afspraken houden. Volgens mij doet ongeveer twee procent van alle zelfstandige ICT’ers het zo. De tragiek is dat de echt goeie jongens, die een goeie buffer hebben, allemaal gewoon aan het werk zijn. Omdat het betrouwbare partners zijn. De rest is eigenlijk amateur.”