KPN vecht tegen schaduw uit het verleden

Met de publicatie van de jongste cijfers mag de saneringsoperatie die onder leiding van directievoorzitter Ad Scheepbouwer twee jaar geleden begon, geslaagd worden genoemd. Het bedrijfsresultaat ­ winst exclusief incidentele posten ­ is structureel positief. Tegelijkertijd is de schuldenlast, veroorzaakt door de aankoop van UMTS­licenties en buitenlandse bedrijfsonderdelen, sinds 2001 met eenderde verminderd. De vraag is hoe het nu verder moet met KPN. Duidelijk is dat de telecomaanbieder verder wil saneren, waarbij het afbouwen van de schuld prioriteit heeft. KPN wil eind dit jaar op 10 miljard euro uitkomen. Maar waar het KPN eigenlijk om gaat is het terugkrijgen van de A­status van kredietverstrekkers, waardoor het telecombedrijf lagere rente kan betalen op de schulden. Het is een loffelijk streven, maar in groter verband niet meer dan een detail. Het doel van een gezond en toekomstgericht bedrijf is immers niet het creëren van een minimum aan financiële lasten. Na het schrappen van banen en het afstoten van werkmaatschappijen moet er een groeistrategie geformuleerd worden met een duidelijke focus waarbij geïnvesteerd wordt en risico’s worden gelopen. Gaande de saneringsoperatie van Scheepbouwer bleek de geografische focus impliciet gericht op de Benelux en Duitsland. Verder werden alle nevenactiviteiten, zoals de Primafoon­keten en de telefoongids, afgestoten. Wat resteert is op het eerste gezicht een overzichtelijk geheel. Maar in de telecomwereld volgen de ontwikkelingen elkaar zo snel op dat KPN ook binnen deze kernactiviteiten van tijd tot tijd nieuwe initiatieven moet ontplooien. Het inspelen op ontwikkelingen wordt echter bemoeilijkt door de telecomwetgeving, die sinds de jaren tachtig in fasen is ingevoerd om meer concurrentie op de Nederlandse markt voor telecomdiensten en producten te scheppen. KPN ligt geregeld in de clinch met de markttoezichthouder Opta die de aanbieder nog onlangs verbood een tarief in te voeren waarbij klanten onbeperkt mochten bellen voor een vast bedrag per maand. Reden was dat andere aanbieders op de Nederlandse markt daar nog niet aan toe waren. Tegelijkertijd dwong Opta KPN tot het verlagen van de groothandelstarieven, waardoor KPN onder de kostprijs belminuten moest verkopen aan Tele2. Scheepbouwer protesteert tegen deze voorschriften, maar krijgt zowel bij de Opta als de Haagse politiek keer op keer nul op het rekest. Marktwerking houdt nu eenmaal in dat de machtspositie van een dominante aanbieder wordt afgebouwd en de Opta waakt over dat proces. Dat er iets wringt werd tezelfdertijd duidelijk toen KPN’s Belgische tegenvoeter Belgacom wel toestemming kreeg om vaste prijzen aan te bieden. Wat is er aan de hand? Het doel van marktwerking is het verlagen van de prijzen en het vergroten van de keuzemogelijkheden voor potentiële klanten. In dat licht is niet zonder meer duidelijk of de voormalige monopolist KPN nog steeds een bedreiging voor de diversiteit van het aanbod vormt. Op de markt voor vaste telefonie kunnen Tele2 en Onetel als dochters van buitenlandse multinationals moeilijk als kwetsbare partijen worden gezien, zo redeneren tegenstanders van de huidige Opta­lijn. Bij de mobiele telefonie bokst KPN op tegen krachtpatsers als Vodafone en T­Mobile. Verder verhult het onderscheid in de resultatenrekening van KPN naar vast en mobiel de onderliggende dynamiek in de telecomwereld. Vaste telefonie ­ ruim 60 procent van de omzet ­ bestaat voor een steeds groter deel uit ADSL­diensten, een stormachtig groeiende markt waar een prijzenslag woedt. De mobiele telefonie wacht de komende jaren een vergelijkbare concurrentieslag rond draadloos breedbandinternet, waarbij KPN niet alleen concurrentie ondervindt van talloze lokale aanbieders, maar ook van Swisscom dat WiFi­aanbieder Aervik heeft overgenomen. KPN heeft weliswaar in al deze marktsegmenten een stevige positie, maar komt in elk segment kapitaalkrachtige specialisten tegen. Veel wijst er ook op dat het aantal nieuwe en dynamische deelmarkten in de telecomwereld voortdurend verder toeneemt. In de jaren tachtig was KPN de enige telecom­aanbieder, tegenwoordig zijn er tientallen, met een gevarieerd aanbod en dalende prijzen. Om zich temidden van dit geweld staande te kunnen houden, meent KPN grotere handelingsvrijheid nodig te hebben. Door onverbiddelijke opstelling van de Opta wordt KPN in de rol van marktvolger gedrukt.