Liegen op Facebook is verleidelijk

Je hebt in deze tijd een eigen mediakanaal en kunt dus heel gemakkelijk voor een groot publiek een verzonnen verhaal ophangen”, aldus Kerkhof in de Amsterdamse krant.

Ophef over Yolanthe

Kort geleden raakte actrice en voetbalvrouw Yolanthe Sneijder-Cabau in opspraak omdat ze bij een post over Ibiza: 'Goedemorgen mooi eilandje. Terug op Ibiza voor familieaangelegenheden. Dikke kus voor jou!' niet een foto plaatste op Instagram van haar geboorte-eiland, maar van een beroemd strand in Thailand. Als je 'Ibiza' in Google Images zoekt, is haar geposte foto van een Thais strand één van de eerste hits die je krijgt. “Yolanthe moet continu een positief beeld van zichzelf neerzetten”, zegt Kerkhof. “Waarschijnlijk dacht ze: het is tijd voor een Ibiza-fotootje, omdat ik daar met mijn reallifesoap ook veel tijd doorbreng. Waar haal ik snel zo'n fotootje vandaan? Eens even kijken: Google.”

Facebook en andere sociale media vergroten de mogelijkheid een verzonnen verhaal op te hangen, maar zijn tegelijkertijd ook de oorzaak dat mensen die opgepoetste versie van zichzelf zo graag presenteren. Kerkhof: "Door het gebruik van Facebook denk je dat iedereen een boeiend leven heeft. Al die ontzettend leuke feestjes, Thaise stranden en mooie gerechten; dat werkt in de hand dat je zelf ook zoiets 'boeiends' wil posten.”

Werkelijkheid eenvoudig online te manipuleren

Bij wijze van experiment maakte de 25-jarige grafisch ontwerper Zilla van den Born haar omgeving wijs dat ze vijf weken in Zuidoost-Azië doorbracht. Met haar eindexamenproject 'Sjezus zeg, Zilla' wilde ze laten zien hoe gemakkelijk je de werkelijkheid online kunt manipuleren. “Ik voerde een Skypegesprek vanuit een Thaise hotelkamer, maar zat gewoon in mijn eigen bed, versierd met oude kerstlampjes en een parasol”, vertelt ze in het Parool. Ze plaatste een foto op Facebook, snorkelend in Thailand. De foto is in werkelijkheid genomen in een zwembad in Amsterdam-Noord.

Vijf weken deed Zilla vanuit haar appartement in de Warmoesstraat verslag van haar reis door Thailand, Cambodja en Laos. Ze postte op haar Facebookprofiel foto's waarop ze in de Indische oceaan aan het snorkelen was, exotische vlinders spotte, traditioneel Aziatisch ging eten en een authentieke tempel bezocht. In werkelijkheid ging ze zwemmen in een buitenzwembad in Amsterdam-Noord mét duikbril op, bezocht ze het aquarium en de vlindertuin in dierentuin Artis, at ze in Thais restaurant Bird op de Zeedijk, fotografeerde ze zichzelf bij een boeddhistische tempel in Landsmeer en gebruikte ze heel veel Photoshop.

Een oude vakantiefoto in Australië (l) werd door Zilla bewerkt en deed dienst als een vakantiefoto op een Thais exotisch strand (r).

New York....of toch Amsterdam?

De 38-jarge Virgil moest in januari een vriend afzetten op luchthaven Schiphol. Even inchecken op Facebook, dan weet iedereen waar ik ben, dacht de medewerker bij de gemeente Amsterdam. Opeens kreeg hij allemaal digitale opties in zijn schoot geworpen: vlucht naar Barcelona, Hongkong, Rio de Janeiro… Als grap klikte hij New York aan. Lekker vier weken met vakantie. 'Gone see you all over 4 weeks peace i'm out - traveling to New York', lazen zijn vrienden, terwijl hij in werkelijkheid gewoon in Amsterdam bleef. Totdat hij na een dag of zes tegen de lamp liep, toen hij een vriend tegenkwam in de Kalverstraat. “Ik verzon die vakantie om stoer te doen en interessant gevonden te worden. Vier weken New York zegt dat ik het goed heb en goed werk heb. Het is een dure stad om te verblijven en te shoppen, dus dan laat je zien dat je wel geld hebt.”

Zilla vond haar afstudeerproject 'heel, heel zwaar', vooral het constante liegen tegen haar ouders, vrienden en studiegenoten. “Het is heel pijnlijk om zo in de maling te worden genomen. Mijn moeder was er goed ziek van. Nu begrijpt ze het gelukkig wel.” Zilla is nu veel minder actief op Facebook. “Ik ben bang dat mensen denken dat ik weer lieg.”

Steeds sneller ontmaskerd

Kerkhof denkt dat liegende gebruikers door de kennis van sociale media steeds sneller door de mand zullen vallen. Net als bij Yolanthe, die al snel werd ‘ontmaskerd’, waarna het op het internet wemelde van de smalende reacties en parodieën. “Mensen worden steeds kritischer ten opzichte van online informatie. We zijn ons ervan bewust dat bijvoorbeeld fotografie heel gemakkelijk gemanipuleerd kan worden. Het is niet, zoals vroeger, een weergave van de werkelijkheid.”