‘Projectminister moet overheid vlot trekken’

Grote knelpunten op maatschappelijke terreinen als zorg en onderwijs kunnen een heel eind uit de wereld geholpen worden als de overheid slimmer omgaat met ICT. Volgens Erik van der Meijden, directeur van Hewlett Packard Nederland, begint alles met een forse organisatorische ingreep. "De overheid kent een klassieke departementale indeling waarbij elk ministerie een eigen inhoudelijk beleid voert met bijbehorende doelstellingen en een eigen IT-beleid in stand houdt. Dat zorgt voor verkokering, met een gebrekkige informatieuitwisseling tussen de departementen van dien. De maatschappelijke problemen echter vragen om een aanpak over de departementen heen, een ketengerichte aanpak. Neem de problemen in de zorg. Die zijn al ontelbare malen in kaart gebracht en geanaliseerd en het is voor alle betrokkenen duidelijk dat daar miljarden kunnen worden bespaard, en toch worden ze niet aangepakt. Waarom niet? Omdat niemand zeggenschap heeft over de keten. Daarom pleiten wij voor een matrix-model zoals dat ook binnen bedrijven als HP wordt toegepast. Vergelijk de departementen daarbij met business-units. Daarover heen is er een horizontale structuur naar de markten toe, naar de consument, naar het MKB. Het proces van een marktsegment dient daarbij als uitgangsgpunt. Daartoe richt je ketens in met keten-verantwoordelijkheid en keten-integratie. Voor de overheid hebben we gekeken naar de functionele gebieden van zorg, onderwijs, mobiliteit, veiligheid en de sociale zekerheid. Om die procesgerichte benadering over de departementen en ketenpartners heen af te kunnen dwingen is het nodig dat er in het kabinet naast de departementale ministers onafhankelijke, ‘zware’ project-ministers komen die beleidsuitgangspunten kunnen vaststellen en knopen kunnen doorhakken. Technologisch is die structuur te ondersteunen door de informatie uit de departementen en organisaties te halen en een slimme laag er over heen te bouwen die deze functionele keten optimaliseert. Een service gerichte architectuur gebaseerd op de doelstellingen en de manier waarop die verwezenlijkt moeten worden, zou dan ook de belangrijkste focus moeten zijn. Daartoe zou voor elk van de genoemde ketens een soort shared service center moeten worden opgezet." Een dergelijk shared service center (SSC) hoeft niet per definitie een nieuwe organisatie in een nieuw gebouw met een nieuwe infrastructuur te zijn, aldus Van der Meijden. "In de keten van openbare orde en veiligheid zou je de Defensie Telematica Organisatie (DTO) als zodanig kunnen omvormen. In andere gevallen kan het gaan om virtuele organisaties die bijvoorbeeld vanuit een grid-structuur werken. Je hoeft geen departementen af te breken, je kunt ze aansturen op de functionele laag door informatie te koppelen." Roland Drijver is ‘solution architect’ bij HP Nederland en mede-bedenker van het totaalconcept waarmee HP de overheid wil bestormen. Hij geeft niet toevallig het voorbeeld van een SSC voor de sociale zekerheid. HP is een van de partijen die in een Europese aanbestedingsprocedure meedingen naar de gunning van de bouw en het beheer van een nieuw ‘hoofd-rekencentrum’ voor de Uitvoering Werknemers Verzekeringen (UWV). "Zo’n SSC zou onder andere een collectie generieke objecten moeten ontwikkelen en beheren die op eenduidige wijze bruikbaar zijn voor alle ketenpartners. Als een van die partijen bijvoorbeeld een enquête wil houden kan hij hetzelfde object gebruiken waar hij dan zijn eigen vragen en beeldmerk in stopt, in plaats van zelf weer iets te ontwikkelen. Iedereen in de keten zou in principe dezelfde applicatie-modellen moeten gebruiken. Wij noemen dat de Darwin Reference Architecture: een service georiënteerde architectuur waarbij de functionaliteit van applicaties zo wordt ontwikkeld dat die voor alle partijen bruikbaar is. Een SSC voor de sociale zekerheid moet ervoor zorgen dat het proces transparant en kostendoorzichtig wordt, dat de besluitvorming, en daarmee recht en verwijtbaarheid, inzichtelijk worden. Dat zijn allemaal verhelderingsslagen waardoor de macht van de ambtenaar afneemt en de mystificatie van het proces wordt afgebroken. Tegelijkertijd kun je niet verwachten dat een apparaat dat zijn macht ontleent aan diezelfde mystificatie in dat proces veel stappen zal zetten om het proces transparant te maken. Maar er is geen reden waarom je als client geen inzicht zou hebben in de procedure, de processen, want het gaat om een verzekering waarop rechten zijn opgebouwd." HP heeft in de ketenaanpak van de sociale zekerheid al een flink deel geïnvesteerd, aldus Drijver. "Het thema in deze keten is inkijk en raadpleegbaarheid van de dossiers bij alle partijen. Er vindt nu elke maand een kopieerslag plaats van de database van de Belastingdienst naar die van UWV en CWI die dan moeten worden gecontroleerd op basis van correctieve vragen en uitvraag van gegevens aan bedrijven. Er is wel enige beweging op dat terrein, maar niet voldoende. Er is geen keuze gemaakt voor een integratiemodel, zeg maar de integratiebus voor de sociale zekerheid. Een grote database, zoals vijf jaar geleden op de agenda stond, is niet haalbaar. Maar het zou een flinke stap vooruit zijn als er een keuze zou worden gemaakt voor een koppelingsmodel, voor business rules en ordeningsprincipes." "Nu is de informatievoorziening bij de ketenpartners gebaseerd op zo iets primitiefs als de financiële kolom of HRM. Bij de UWV zie je dat de informatievoorziening wel in enige mate is afgestemd op de wettelijke regelingen en er is wel een kolom WW te ontdekken, maar die is vervolgens gekanteld naar het administratieve proces. Het eerste ordeningsprincipe zou het faciliteren van de uitvraag en inkijk door derden moeten zijn en niet het faciliteren van het interne proces van administratieve verwerking. Dat is echter in de loop der jaren omgedraaid met alle vreselijke inefficiënties van dien. Een project-minister gaat idealiter eerst vanuit het zakelijk beeld de informatievoorziening ordenen, een bovenliggende zakelijke architectuur ontwikkelen en vanuit de informatie voorziening de taken ordenen. Bij de architectuur van de nieuwe polisadministratie voor het UWV, die Capgemini nu ontwikkelt, is slechts gedeeltelijk uitgegaan van de principes van inkijk en uitvraag. Er is uitgegaan van de infrastructuur en niet van de business, het zakelijk beeld. Maar goed, het is een evolutionaire ontwikkeling en daarbij heb je te maken met een tango-achtige werkelijkheid: een stapje vooruit en een stapje achteruit." HP wil graag een rol spelen bij de evolutie van de overheid, een grote rol, aldus Van der Meijden. Het liefst neemt HP de complete dienst over. "IT-bedrijven leverden de overheid in het verleden de moeren en bouten: de pc’s, de software en het maatwerk. Sterk departementaal gedacht. Alle legacy-systemen die nu in die organisaties staan zijn vanuit die enge blik opgebouwd. Wij pakken het nu horizontaal op. Dat hebben we ook gedaan bij de fusie van HP en Compaq. Door de andere aanpak van de ICT is het bedrijf slagvaardiger geworden. Het gaat erom een dienst ter beschikking te stellen. Weliswaar bestaat die uit dezelfde bouwstenen als vroeger, maar je levert als organisatie een dienst. De overheid heeft nog onvoldoende zicht op wat er in de markt te krijgen is, welke ontwikkelingen gaande zijn. Met hun vragen aan de markt lopen ze achter op de ontwikkelingen. Er wordt slechts op grote afstand met de IT-bedrijven gecommuniceerd. Het directe overleg gebeurt alleen op departementaal niveau: diezelfde verkokering. De achterstand die Nederland oploopt op de innovatiebarometer heeft alles te maken met de manier waarop de overheid investeringen doet in de ICT. Landen als Zweden en Denemarken die hun overheidsprocessen op een andere manier hebben georganiseerd, doen het dan ook aanmerkelijk beter."