Een beetje digitalisering is gevaarlijk

De meeste mensen die nieuwe vaardigheden ontwikkelen, reageren daar in eerste instantie op met schromelijke zelfoverschatting. De psychologen David Dunning en Justin Kruger beschreven dit effect in detail. Het vertrouwen waarmee mensen over bepaalde zaken oordelen, stijgt met name in de eerste fase van het kennis vergaren explosief, tot wat wel liefdevol ‘Mount Stupid’ wordt genoemd. Blakend van zelfvertrouwen, maar niet gehinderd door enige substantiële kennis van zaken, geven deze mensen hun mening (“Niemand weet meer van … dan ik!”).

Pas als de kennis zich blijft ontwikkelen, ontdekken mensen wat ze allemaal nog niet weten. Dan neemt het misplaatste zelfvertrouwen gestaag weer af, tot een onder studenten berucht dal, dat ook wel bekend staat als de ‘Valley of Despair’ (“Ik begrijp er werkelijk geen x meer van”). Alleen als je de moeite blijft nemen om door te leren en meer kennis en vaardigheden te vergaren, kun je opklimmen via de ‘Slope of Enlightenment’ tot het ‘Plateau van Sustainability’, waar de echte goeroes wonen.

In de wereld van de technologie zitten we nu in de lastige fase dat de algemene kennis van IT aan het stijgen is. Dat leidt ertoe dat nu, soms, vanuit misplaatst zelfvertrouwen, overhaaste beslissingen worden genomen over tech. Dat gebeurt bij bedrijven en organisaties, maar bijvoorbeeld ook in de politiek. De toeslagenaffaire is deels terug te voeren op dit effect: politici die net voldoende kennis van IT hebben om zich een mening te vormen, en op basis daarvan beleid doordrukken dat nooit gevoerd had mogen worden.

Ook in de affaire Van Rijbroek / Sanderink / Centric herken je de gevolgen van het Dunning-Kruger effect: een ‘expert’ die zich op basis van wat oppervlakkige kennis uitroept tot superhacker. En een groep mannen er omheen die net genoeg tech-woorden kennen om te denken dat ze weten waar het over gaat, maar te weinig om te zien dat het niet deugt. In de woorden van een van de captains of industry die in 2019 naar Van Rijbroek mochten luisteren: “Ik snapte niets van haar verhaal, maar het leek me uiterst relevant.”

Om van de digitalisering een succes te maken, is het echt niet nodig dat iedereen IT-expert wordt. Maar tussen expert en helemaal niets begrijpen van technologie zit een heel spectrum. Het eerste deel daarvan kan ronduit gevaarlijk zijn. Met name voor mensen in leidinggevende posities die ‘iets met IT’ willen doen, is het belangrijk dat Mount Stupid zo snel mogelijk aan de horizon verdwijnt. De truc voor succesvolle digitalisering is dat je de Slope of Enlightenment minimaal zover beklimt, dat je kunt inschatten bij wie je moet zijn (of juist niet!) als er écht belangrijke beslissingen worden genomen.