Hoe de Europese Wallet ineens een complot werd

Duizenden reacties op sociale media, vrijwel allemaal klinken ze stellig: 'de Europese digitale identiteit is de opvolger van het corona-toegangsbewijs. Het wordt gekoppeld aan allerlei systemen. Een geheime Europese opmars naar een sociaal kredietsysteem. Dit is het einde van vrijheid!'

Sjoerd HartholtMeer van deze auteur

Razendsnel ging het, de plotselinge massale betrokkenheid bij een voorheen nogal stoffig bevonden bestuurlijk en technisch onderwerp. Een kritisch verhaal van Follow The Money waarin een doemscenario werd geschetst zette veel mensen aan het denken. Bestuurders hadden voorheen vast op meer betrokken burgers gehoopt, maar er wordt inmiddels zoveel onzuivere informatie gedeeld dat er van een juichstemming geen sprake zal zijn.

Tech-filosoof Martijntje Smits zinspeelde er deze week bij Radio 1 op dat de Europese Digitale Identiteit, ook wel de Wallet genoemd, een instrument is waarmee de overheid gedrag kan sturen. "Je mag bijvoorbeeld niet in de buurt komen van het Museumplein om te demonstreren." Het klonk bijna als een voldongen feit, maar iedere vorm van onderbouwing ontbrak.

Voor iedereen die in grote angst leeft door de Wallet heb ik slecht nieuws: als de overheid een digitaal ID zou willen koppelen aan gedrag sturende toepassingen kan dat nu ook al. Gewoon met de huidige DigiD, die nu ook nodig is om de Corona Check app te gebruiken. De bouw van een Europese Wallet zal daar allerminst doorslaggevend voor zijn. De Wallet is -net als DigiD- puur een inlogmiddel waarmee burgers zich online kunnen identificeren bij een aantal diensten, waarna ze veilig toegang kunnen krijgen tot officiële documenten, banken en overheidsdiensten.

De Europese plannen lijken bovendien voor velen als een grote verrassing te komen, alsof het hier om een diep weggestopt geheim gaat. De Wallet werd mede daardoor ineens onderdeel van de ‘coronadiscussie’, omdat velen geloven dat coronatoegangsbewijzen de basis vormen van de bouw van de Europese Digitale Identiteit. Maar de basis van de plannen ligt al in de EIDAS-verordening uit 2014, ver voordat de eerste besmetting een feit was. In 2016 werd de verordening door de Eerste Kamer goedgekeurd. Al vele jaren wordt er in alle openbaarheid gebouwd en gediscussieerd over de plannen. Zo werd Raymond Knops in september nog het vuur aan de schenen gelegd door Kamerleden, waarbij alle vragen werden beantwoord.

Bovendien is de onvrede over het huidige Nederlandse inlogmiddel DigiD ook al jaren gaande. Het is soms onveilig, onhandig en omdat het BSN-nummer het enige attribuut is, zijn er maar weinig mogelijkheden om de dienstverlening verder te verbeteren. Maar tegelijkertijd gebruiken Nederlanders wel massaal de diensten van Google en Microsoft om zichzelf online te identificeren. Het Europese inlogmiddel moet daar eindelijk een einde aan maken.

Dat betekent niet dat kritiek niet hard nodig is. Er is genoeg reden om het ontwerp van de Europese Digitale Identiteit onder de loep te nemen, zodat lidstaten het straks zo privacy-vriendelijk mogelijk zullen afleveren. Inhoudelijk experts zoals hoogleraar Bart Jacobs plaatsen geregeld kritische kanttekeningen. Krijgt de gebruiker de mogelijkheid om zelf te bepalen welke gegevens gedeeld worden met de overheid? Wordt de app open source ontwikkeld, of mogen lidstaten het ook uit handen geven aan een bedrijf? Moet Europa blockchaintechnologie helemaal uitsluiten als manier om de Digitale ID te bouwen?

Om een zo sterk mogelijk inlogmiddel te bouwen is het zaak dat de discussie zuiver wordt gevoerd. Over de technologie zelf. Zonder allerlei speculaties en doemscenario’s, maar met inhoudelijke kritiek.