ICT-sector hoeft niet echt te vrezen voor afsluiting bij gastekort deze winter

Zeg je ICT-sector - en met name datacentra -, zeg je energieverbruik. Op verschillende plekken in Nederland is zelfs de beperkte capaciteit van het elektriciteitsnet een van de argumenten om geen nieuwe datacentra te bouwen. Zo zijn er natuurlijk meer grootverbruikers van energie, zoals de glastuinbouw, de chemische industrie, Tata Steel en de luchtvaart. Als er daadwerkelijk een tekort aan energie komt, als gevolg van het dichtdraaien van de Russische gaskranen, bij wie gaat dan het licht, de verwarming of de productie uit?

Minister Rob Jetten van Klimaat en Energie stelt in een Kamerbrief van 9 september dat de kans erg klein is dat er dit jaar überhaupt een probleem ontstaat met de energievoorziening. Hij baseert zijn conclusie op een rapport van Gasunie Transport Services (GTS) van 14 juli. Daarin wordt een aantal voorwaarden opgesomd waaraan moet worden voldaan wil er geen sprake zijn van een gastekort. Onderdeel daarvan is dat er sowieso een 20% lagere vraag naar gas blijft bestaan als gevolg van de hoge tarieven. Maar GTS gaat er ook vanuit dat de alternatieve energiebronnen, zoals kolencentrales en de aanvoer van vloeibaar gas (LNG), maximaal worden benut en de doorvoer van gas naar Duitsland niet wordt verhoogd.

Worst case-scenario geschetst

Aan die randvoorwaarden wordt nu allemaal voldaan. Maar in een 'worst case'-scenario kan het goed fout gaan. Dan treedt het Bescherm- en Herstelplan Gas (BH-G) in werking waarmee het verbruik van gas wordt beperkt. Dat gaat in stappen waarbij eerst wordt gekeken of grootverbruikers tegen vergoeding vrijwillig hun energie-inname willen beperken. Een tenderprocedure daarvoor is nu in voorbereiding.

Lukt dat niet of is het effect onvoldoende, dan kan het voorkomen dat zogeheten 'niet-beschermde' afnemers verplicht moeten afschakelen. Dat kan echter grote maatschappelijke consequenties hebben. Bureau Berenschot heeft daar afgelopen winter al onderzoek naar gedaan, waaraan Jetten refereert.

Ook in dat geval kiest de overheid eerst voor het afschalen met 20% ten opzichte van het huidige gebruik. Met een sterkere beperking van het verbruik worden bedrijfsprocessen doorgaans zo ontregeld dat bedrijven helemaal hun activiteiten stoppen. Mocht dat toch nodig zijn, dan worden eerst selectief bedrijven binnen een sector afgeschakeld. Pas in het uiterste geval wordt een hele sector afgesloten van energielevering. Dat heeft namelijk bijna altijd grote gevolgen voor andere schakels in de waardenketens.

'Datacenters geen grootverbruikers'

Maar in welke sectoren vallen de eerste klappen? Moet de IT-sector en dan met name de datacentra daarin, zich voorbereiden op een eventuele beperking van de energielevering? VVD-parlementariër Queeny Raijkovski: "Datacenters zijn nodig om Nederland, maar ook de overheid en ziekenhuizen te laten draaien. Vaak zitten zij allemaal verweven in een datacenter en zijn dus niet met een schaartje los te knippen."

Ook Michiel Steltman, directeur van de branchevereniging voor de digitale infrastructuur DINL, ziet de mogelijkheden om datacentra af te sluiten niet zo. "Datacentra zijn geen grootverbruikers van energie, dat zijn de servers van miljoenen klanten die daarbinnen staan opgesteld." Dan komt het er dus op neer dat de overheid bij al die individuele klanten moet gaan vragen of ze de servers willen uitzetten. Maar de server waar de webshop met tuingereedschap op draait, staat bij wijze van spreken naast de serverracks van een grote logistieke dienstverlener. "Uitschakelen kan leiden tot maatschappelijke ontwrichting. Het ecosysteem is heel complex geworden", zegt Steltman.

Dat geldt ook voor de hyperscalers waar in principe maar één bedrijf zijn servers heeft staan. "Microsoft heeft ook 8000 IT-bedrijven als klant in Nederland, die zelf ook weer klanten van klanten heeft. Dat geldt ook voor Google en Amazon. Als je Facebook eruit gooit, is er geen enkele webshop meer die iets verdient. Het is niet voor niets dat Facebook zoveel verdient aan advertenties."

Energieproductie verweven met verbruik

Maar zelfs de energievoorziening zelf is inmiddels onderdeel van dat complexe ecosysteem. Steltman: "Google heeft voor een belangrijk deel meegebouwd aan een windmolenpark bij Delfzijl. Dat was er zonder Google nooit gekomen. Er is dus een grote verwevenheid tussen energie-opwekker en verbruiker. Dat geldt ook voor de tuinbouw. Ze verbruiken veel gas maar de turbines die warmte leveren, produceren ook stroom. Zo'n 10% van de energieproductie in Nederland komt van de tuinders. Ook daar is dus grote verwevenheid. Het is een erg lastig dilemma."

Stijn Grove, directeur van de Dutch Data Center Association (DDA), bevestigt dat er uit zijn contacten met leveranciers en netbeheerders nergens blijkt dat scenario's voor afschakeling in ontwikkeling zijn. Hij zegt wel dat veel energie kan worden bespaard door kleine datacentra te consolideren in grote. En hij pleit voor het gebruiken van restwarmte van datacentra voor verwarming van huizen. Het zijn wel suggesties die deze winter niet gaan helpen. Een advies om thuis te werken misschien wel. Grove: Nederlanders bespaarden 277 miljoen liter brandstof en vermeden 3,7 miljard reiskilometers tijdens Corona. Daar heb je wel datacenters voor nodig."

'Iedereen moet bijdragen'

Of echter de hele IT-sector in het 'worst case'-scenario deze winter de dans ontspringt, blijft de vraag. Raijkovski: "We zitten in een energiecrisis. Veel Nederlanders maken zich zorgen of zij deze maand de rekeningen nog wel kunnen betalen. Dan is het je plicht als volksvertegenwoordiger om goed om je heen te kijken waar we nog op energie kunnen besparen. Daarom snap ik de vraag over datacenters. Ze zijn het fundament waar onze samenleving op draait. Dat gezegd hebbende blijft de VVD kijken naar slimme oplossingen. We zitten in een crisis en iedereen moet een steentje bijdragen, ook de IT-sector."